Forritun í máltækni (MLT701F)

Námskeiðið er fyrst og fremst ætlað meistaranemum í máltækni sem taka námið við Íslensku- og menningardeild HÍ, hafa bakgrunn í málvísindum en lítinn sem engan í tölvunarfræði. Þetta námskeið taka þeir í flestum tilvikum samhliða námskeiðinu Tölvunarfræði 1a. Hafi einhver með annars konar bakgrunn áhuga á námskeiðinu er þó sjálfsagt að hafa samband við kennara fyrir frekari upplýsingar.

Tilgangur þessa námskeiðs er að styðja við nemendur á fyrstu stigum forritunar, aðstoða þá við að ná tökum á grunnþáttum hennar og veita þeim þjálfun í að leysa einföld en fjölbreytt máltækniverkefni í forritunarmálinu Python. Að auki kynnast nemendur málvinnslutólinu NLTK (Natural Language Toolkit) sem þeir munu jafnframt nota frekar í námskeiðum um málvinnslu.

Glæpasagan (ÍSL519M)

Hugað verður að sögu og einkennum glæpasagna á Vesturlöndum  en íslenskar glæpasögur eru þó meginviðfangsefni námskeiðsins. Þær verða lesnar í sögulegu samhengi og ýmis fræði um glæpasöguna kynnt. Fjallað verður um einkenni ólíkra greina glæpasögunnar (morðgátuna, spennusöguna o.s.frv.), formgerð þeirra og inntak, en einnig rætt um samfélagið sem þær spretta úr og þar með hví glæpasögur verða jafnvinsæl bókmenntagrein og raun ber vitni. Í því samhengi verður fjallað um tengsl íslenskra glæpasagna við útrásartímann, innflytjendamál og íslenska bankahrunið, rætt um staðalímyndir í glæpasögum og hugað að áhrifum íslenskra fornbókmennta og þjóðsagna á einstaka glæpasagnahöfunda.

Íslenskt mál á 19. öld (ÍSM302F)

Fjallað verður um íslenskt mál á 19. öld frá ýmsum hliðum, en m.a. frá sjónarhóli sögulegrar félagsmálfræði. Nemendur kynnast rannsóknaraðferðum á því fræðasviði og ólíkum heimildum um málið á 19. öld, bæði prentmáli og einkabréfum og öðrum sjálfsskrifum. Rannsóknir á málbreytingum og tilbrigðum á þessu tímabili verða kynntar og fjallað um tilurð íslenska málstaðalsins. Gert er ráð fyrir þátttöku gestafyrirlesara sem fjalla um ýmsar hliðar þessara mála. Nemendur fá þjálfun í að vinna með 19. aldar heimildir.

Klínísk málvísindi og máltækni (ÍSM501F)

Í þessu námskeiði eru kennd undirstöðuatriði í klínískri málvinnslu, með sérstakri áherslu á að nota málvinnsluaðferðir til að meta vitræna hnignun af völdum Alzheimerssjúkdóms. Í námskeiðinu verður fjallað um áhrif Alzheimerssjúkdóms á málnotkun og hvernig slík áhrif eru frábrugðin áhrifum af heilbrigðri öldruna á málnotkun. Einnig verða skoðuð afrit af samtölum við íslenska einstaklinga með mismunandi stig Alzheimerssjúkdómsins og hvernig hægt er að nýta ýmis málvinnslutól til að draga fram áhugaverð einkenni í texta. Efnisatriði sem fjallað er um: - Áhrif heilbrigðrar öldrunar á málnotkun - Hvað er heilabilun og hver eru mismunandi stig heilabilunar af völdum Alzheimerssjúkdóms (AS)? - Hvernig hefur AS áhrif á málnotkun: áhrif á hljóðkerfis-, setningafræði-, merkingarfræði- og orðræðueiginleika talmáls - Stöðluð og óstöðluð próf til að meta vitræna skerðingu hjá Alzheimer-sjúklingum. -Að skipuleggja klínískar, málvísindalegar tilraunir: siðferðileg atriði þegar gögnum er safnað um mannlega þátttakendur og viðkvæma hópa - málvinnsla í klínískum tilgangi: að nota málvinnsluverkfæri til að draga fram atriði sem hafa klíníska þýðingu til að meta vitsmunalega skerðingu

Í alvöru og gamni: Bókmenntir frá síðmiðöldum (ÍSB711F)

Í námskeiðinu verða valdir textar frá ca. 1350–1550 lesnir og leitast verður við að lýsa þeim straumum og stefnum sem einkenna íslenskar bókmenntir tímabilsins. Lögð verður áhersla á ungar Íslendingasögur, fornaldarsögur Norðurlanda og frumsamdar riddarasögur, og endursköpun sagnaefnis í formi rímna og nýrra gerða. Þá verður kveðskapur tímabilsins skoðaður, jafnt veraldlegur sem trúarlegur, s.s. sagnadansar, sagnakvæði, skopkvæði og helgikvæði. Að lokum verður litið til annálaritunar og þýðinga. Textarnir verða settir í samhengi við strauma og stefnur tímabilsins jafnt sem trúarlíf og ástand í kjölfar svartadauða.

Ritstjórn og fræðileg skrif (ÍSL101F)

Þjálfun í ýmsum þáttum er varða ritun fræðilegs efnis og ritstjórn. Ólíkar gerðir fræðilegra ritsmíða skoðaðar og metnar. Þjálfun í því að gera athugasemdir við skipulag og framsetningu á fræðilegum texta og í öðrum þáttum ritstjórnar. Áhersla lögð á ritun fræðilegra greina, en einnig hugað að samningu smærri verka (ráðstefnuútdrátta, ritdóma) og stærri (M.A.-ritgerða, doktorsritgerða, bóka). Fjallað um rannsóknaráætlanir, frágang handrita og ritstuld. Tekin dæmi af textum um ýmis efni, einkum málfræðileg,  bókmenntaleg og sagnfræðileg. Stuðst við bókina Skrifaðu bæði skýrt og rétt (Höskuldur Þráinsson 2015).

Námskeiðið er opið nemendum á mörgum námsleiðum í MA-námi á Hugvísindasviði skv. reglum viðkomandi greina. Nemendur á MA-stigi í íslenskum bókmenntum, íslenskri málfræði, íslenskum fræðum og íslenskukennslu geta fengið námskeiðið metið sem hluta af þeirri skyldu sem þeir þurfa að uppfylla í meistarastigsnámskeiðum í íslenskum bókmenntum eða íslenskri málfræði. Nemendur í MA-námi í íslenskukennslu geta þó ekki haft þetta námskeið sem eina málfræði- eða bókmenntanámskeiðið á MA-ferlinum.

Færeyska og íslenska (ÍSL515M)

Færeyska er það tungumál sem líkist mest íslensku en hefur þó breyst meira en íslenska að því er varðar hljóðkerfi, beygingar og setningagerð. Segja má að færeyska standi mitt á milli íslensku annars vegar og norrænu meginlandsmálanna hins vegar og þetta hefur vakið athygli málfræðinga um allan heim, ekki síst íslenskra málfræðinga. Rannsóknir á færeysku skipta líka miklu máli í íslensku samhengi því færeyska veitir einstaka innsýn í það hvernig íslenska hefði getað þróast eða á hugsanlega eftir að þróast næstu aldirnar. Hvernig stendur t.d. á því að færeyska hefur alhæft -ur í sterku karlkyni (sbr. fugl-ur, ís-ur og her-ur) og tapað eignarfalli á andlögum sagna (sbr. Eg sakni teg vs. Ég sakna þín) en varðveitt stýfðan boðhátt mun betur en íslenska (sbr. Gloym tað vs. Gleymdu því)?

Í þessu námskeiði verður gefið yfirlit yfir færeyska málfræði (hljóðkerfi, beygingar, orðmyndun og setningagerð) með samanburði við íslensku og önnur norræn mál. Einnig verður rætt um málbreytingar, mállýskur og erlend áhrif og nemendur fá þar að auki þjálfun í að hlusta á talað mál. 

Ef áhugi er fyrir hendi verður farin 4 daga ferð (frá mánudegi til föstudags) til Færeyja í tengslum við námskeiðið, líklega í annarri vikunni eftir kennsluhlé (16.-20. október), þar sem við munum meðal annars heimsækja Fróðskaparsetur Færeyja (háskólann í Færeyjum). 

Kvæði sem málvísindalegar heimildir (ÍSM708F)

Kveðskapur geymir ýmsar upplýsingar um samtímalegt ástand tungumála. Bragarhættir byggjast á hljóðkerfis- og hljóðfræðilegum reglum sem gilda í hverju tungumáli. Þegar sömu eða líkir bragarhættir eru notaðir um margra alda skeið koma hljóðkerfis- og hljóðfræðilegar breytingar t.d. fram í því að sum orð er ekki lengur unnt að nota í sömu bragfræðilegu stöðu og áður. Í þessu sambandi má nefna að kveðskapur er okkar helsta heimild um hljóðdvalarbreytinguna í íslensku. Þá endurspeglar kveðskapur frá ólíkum tímum einnig orðfræðilegar breytingar. T.d. hefur ákveðin þróun verið í notkun neitunarorða í forníslensku og er hún sýnileg í fornum kveðskap. Einnig má sjá breytingar á vægi orðflokka í stuðlasetningu og myndun risatkvæða sem og breytingar á orðaröð. Allar þessar breytingar sem fram koma í kveðskap eru málvísindalegar heimildir sem nota má til að aldursgreina kvæði. Þetta er t.d. mikilvægt þegar skera skal úr um hvort kvæði sem í fornsögum eru eignuð ákveðnum skáldum eru í raun eftir þau eða seinni tíma kveðskapur.
Námskeiðið ætti að höfða jafnt til málfræðinga, bókmenntafræðinga og miðaldafræðinga.

Náttúra, maður og tækni: Saga hrifningar og ótta frá 19. öld til nútímans (ÍSL508M)

Í námskeiðinu verður hugað að hlutverki náttúru og tækni í skáldskap. Oft er litið á tæknina sem eins konar andstæðu náttúrunnar eða leið mannsins til að umbreyta náttúrunni í eitthvað annað en hún er (t.d. orku eða hráefni til úrvinnslu). Í skáldskap nútímans hefur tæknin þó að vissu leyti tekið við hlutverki náttúrunnar sem uppspretta ægifegurðar og heillandi framandleika. Auk þess hefur hið mannlega og hið vélræna runnið saman á ýmsan hátt.

Meðal kenninga sem lagðar verða til grundvallar í námskeiðinu eru hugmyndir fræðimanna um hið ókennilega (das Unheimliche) og skilgreiningar Martins Heidegger á sambandi tækni og náttúru. Leitað verður svara við spurningum á borð við þessar: Hver eru tengsl vísindahyggju og skáldlegrar sköpunar á 19. öld? Hvaða hlutverki gegnir eðlisfræði fyrir skáld eins og Einar Benediktsson? Hvernig yrkja skáld á atómöld? Hvernig birtist líftækni í skáldsögum okkar daga?

Náttúrusögur: (yfir)náttúra í þjóðsögum og bókmenntum fyrri alda (ÞJÓ614M)

Með hliðsjón af þjóðsögum, bókmenntatextum og öðrum heimildum fjallar námskeiðið um birtingarmyndir náttúru og yfirnáttúru í frásagnarmenningu á Íslandi í gegnum aldirnar. Nemendur læra um þýðingu, snertifleti og óljós mörk þessara fyrirbæra og hvernig þau hafa mótað samfélag og umhverfi. Nemendur kynnast þannig ólíkum hugmyndum um stöðu fólks og (annarra) dýra innan, yfir eða utan við náttúruna. Í fjölbreyttum fyrirlestrum og verkefnavinnu verður fjallað með gagnrýnum hætti um mennsku og dýrsleika, lífheima og handanheima, efnisleika og hið yfirskilvitlega. Kannað verður hvaða hlutverk og form landslag, lífverur, líkamar, veður og náttúrufyrirbrigði taka í frásögnunum. Kynntar verða nýjustu rannsóknir á þessu breiða sviði, svo sem á framsetningu jarðhræringa og himingeima, bjarndýra, hvala, sela og húsdýra, og á náttúrvættum og öðrum þjóðsagnaverum á borð við álfa, drauga, tröll og berserki. Nemendur læra hvernig sagnaheimar og þjóðtrú hafa sett mark sitt á náttúruskynjun, alþýðuhefðir, þjóðhætti og samfélagsleg rými svo sem álagabletti, helga staði og staði sem eru þekktir fyrir reimleika. Einnig spyrjum við hvernig þessar frásagnir birtast í alþýðulist og myndlist, allt frá fyrri öldum til nútímans. Að lokum munum við kanna hvaða þýðingu frásagnir af náttúru og yfirnáttúru hafa í samhengi mannaldar, mannmiðaðra sjónarhorna, loftslagsbreytinga og ólíkrar stöðu samfélagshópa og tegunda

Sögur og staðir (MIS814F)

Íslenskar miðaldabókmenntir eru sérstakar fyrir það hve tengdar þær eru ákveðnum stöðum þar sem sögurnar gerast. Á þetta bæði við um Íslendingasögur og konungasögur, en hægt er að heimsækja sögustaði þeirra og tengjast atburðunum á annan hátt en ella. Undanfarin ár hafa rýmisfræði (spatial studies) orðið æ fyrirferðarmeiri í rannsóknum á norrænum miðaldabókmenntum. Þessi fræði eiga rætur að rekja til þróunar í hugvísindum á síðari hluta 20. aldar en hafa fengið aukið vægi á þessari öld með tilkomu nýrra aðferða við að gera grein fyrir rýmis, m.a. með GPS staðsetningatækjum, gerð stafrænna korta o.m.fl. Ýmsir fræðimenn hafa orðið til þess að nálgast íslenskar fornbókmenntir út frá rýmisfræðunum, t.d. Emily Lethbridge og Eleanor Barraclough. Í námskeiðinu verður þessi fræðahefð kynnt, sögur lesnar með tilliti til rýmisins og sögustaðir heimsóttir. Þótt námskeiðið sé kennt á vormisseri eru nemendur hvattir til að taka þátt í ferðum á sögustaði sem skipulagðar eru í tengslum við norrænt og alþjóðlegt meistaranám í víkinga- og miðalddafræðum.

Dróttkvæði og samhengi þeirra (ÍSB818F)

Dróttkvæðin eru ein magnaðasta norræna bókmenntahefð miðalda. Ein sérstaða dróttkvæðanna er hvernig þau hafa varðveist sem hluti af stærri textum, einkum Íslendingasögum, konungasögum og Snorra-Eddu. Hér verður fjallað um alla þessa texta og dróttkvæðin sem þar eru varðveitt: dróttkvæði um goðsöguleg efni, bardagalýsingar um stríð konunga og vísur sem snúast fremur um einkamál. Fjallað verður um vísur sem heimildir og vísur sem hluta frásagnar. Sérstaklega verður fjallað um myndmál dróttkvæða. Rætt verður um útgáfur dróttkvæða, aldur þeirra og heimildagildi.

Hverfult tungutak í deiglu samtímans (ÍSL458M)

Fræðasvið eins og samanburðarmálfræði, félagsmálfræði og söguleg setningafræði hafa um langt skeið rannsakað tilbrigði í máli og málbreytingar. Í þessu námskeiði verður lögð áhersla á sérstöðu nútímans þegar kemur að tilbrigðum í mannlegu máli. Þessi sérstaða felst bæði í nýjum málfræðilegum viðfangsefnum og nýjum rannsóknaraðferðum. Fjallað verður um samspil málkunnáttu og málbeitingar við tækninýjungar og samfélagsmiðla. Nemendur munu öðlast hæfni í hefðbundnum aðferðum í megindlegum tilbrigðamálvísindum sem verða svo settar í samhengi við nýstárlega aðferðafræðilega sprota á borð við lýðvistun (e. crowdsourcing) og leikjavæðingu (e. gamification). Megináhersla verður lögð á að nemendur fái hagnýta þjálfun í að taka virkan þátt í raunverulegri rannsóknarvinnu á sviði námskeiðsins. Námskeiðið hentar stúdentum sem vilja læra um félagsmálfræði, annaðhvort í fyrsta skipti eða til að kynnast nýjum aðferðum og þeim sem vilja fá innsýn í megindlega strauma í hugvísindum.

Orðsifjafræði (ÍSM007F)

Viðfangsefni orðsifjafræði verða kynnt og vinnureglur í orðsifjarannsóknum. Þá verða ýmsar gerðir orðsifjabóka bornar saman og fjallað um nokkur ritverk íslenskra málfræðinga um orðsifjafræðileg efni. Dæmi úr íslenskum orðabókum verða tekin og krufin, fjallað um sögu einstakra orða og upplýsingar sem orðsifjabækur veita um þau.

Kennsluhættir/vinnulag:  Kennsla felst að mestu leyti í fyrirlestrum. Auk þess verða nokkur skrifleg heimaverkefni lögð fyrir og nemendur flytja eitt framsöguerindi hver.

Söguleg beygingar- og orðmyndunarfræði (ÍSM008F)

Saga beygingarkerfisins verður rakin frá frumgermönsku til íslensks nútímamáls og nokkrum athyglisverðum vandamálum veitt sérstök athygli, m.a. fjallað um nýleg skrif málfræðinga um beygingarsöguleg efni. Textasýnishorn verða athuguð og kannað gildi þeirra sem heimilda um þróun beygingarkerfisins. Fjallað verður um þróun íslenskrar orðmyndunar og ólíkar tegundir samsettra orða.

Vinnulag: Kennsla felst að mestu leyti í fyrirlestrum. Gert er ráð fyrir að nemendur flytji framsöguerindi um textasýnishorn og/eða beygingarfræðileg efni.

Íslensk og erlend setningagerð (ÍSM703F)

Markmið þessa námskeiðs er að efla skilning þátttakenda á setningafræði með því að bera valin atriði í íslenskri setningagerð saman við hliðstæð fyrirbæri í öðrum málum, bæði skyldum og óskyldum. Gert er ráð fyrir því að allir nemendur hafi nokkra undirstöðuþekkingu í setningafræði en að öðru leyti verður reynt að koma til móts við mismunandi bakgrunn og væntingar nemenda, jafnvel með því að skipta hópnum í einstökum tímum eftir undirstöðu og áhugasviði nemenda. Námskeiðið á þannig bæði að geta nýst framhaldsnemum í íslenskri málfræði og málvísindum, sem hafa fyrst og fremst fræðilegan áhuga á íslenskri setningagerð, en einnig framhaldsnemendum í öðrum tungumálum, nemendum á menntavísindasviði og nemendum í þýðingafræði, enda hafi þeir allir einhverja undirstöðuþekkingu á setningafræði.

Meistararitgerð í íslenskum fræðum (ÍSF441L)

Nemandi sem hyggst skrifa MA-ritgerð skal leita til námsbrautarformanns um val á leiðbeinanda. Hafi nemandi ósk um tiltekinn leiðbeinanda er reynt að verða við henni en að öðrum kosti tekur val á leiðbeinanda mið af efni ritgerðarinnar og sérfræðiþekkingu þeirra sem kenna í íslensku.

Forritun í máltækni (MLT701F)

Námskeiðið er fyrst og fremst ætlað meistaranemum í máltækni sem taka námið við Íslensku- og menningardeild HÍ, hafa bakgrunn í málvísindum en lítinn sem engan í tölvunarfræði. Þetta námskeið taka þeir í flestum tilvikum samhliða námskeiðinu Tölvunarfræði 1a. Hafi einhver með annars konar bakgrunn áhuga á námskeiðinu er þó sjálfsagt að hafa samband við kennara fyrir frekari upplýsingar.

Tilgangur þessa námskeiðs er að styðja við nemendur á fyrstu stigum forritunar, aðstoða þá við að ná tökum á grunnþáttum hennar og veita þeim þjálfun í að leysa einföld en fjölbreytt máltækniverkefni í forritunarmálinu Python. Að auki kynnast nemendur málvinnslutólinu NLTK (Natural Language Toolkit) sem þeir munu jafnframt nota frekar í námskeiðum um málvinnslu.

Glæpasagan (ÍSL519M)

Hugað verður að sögu og einkennum glæpasagna á Vesturlöndum  en íslenskar glæpasögur eru þó meginviðfangsefni námskeiðsins. Þær verða lesnar í sögulegu samhengi og ýmis fræði um glæpasöguna kynnt. Fjallað verður um einkenni ólíkra greina glæpasögunnar (morðgátuna, spennusöguna o.s.frv.), formgerð þeirra og inntak, en einnig rætt um samfélagið sem þær spretta úr og þar með hví glæpasögur verða jafnvinsæl bókmenntagrein og raun ber vitni. Í því samhengi verður fjallað um tengsl íslenskra glæpasagna við útrásartímann, innflytjendamál og íslenska bankahrunið, rætt um staðalímyndir í glæpasögum og hugað að áhrifum íslenskra fornbókmennta og þjóðsagna á einstaka glæpasagnahöfunda.

Íslenskt mál á 19. öld (ÍSM302F)

Fjallað verður um íslenskt mál á 19. öld frá ýmsum hliðum, en m.a. frá sjónarhóli sögulegrar félagsmálfræði. Nemendur kynnast rannsóknaraðferðum á því fræðasviði og ólíkum heimildum um málið á 19. öld, bæði prentmáli og einkabréfum og öðrum sjálfsskrifum. Rannsóknir á málbreytingum og tilbrigðum á þessu tímabili verða kynntar og fjallað um tilurð íslenska málstaðalsins. Gert er ráð fyrir þátttöku gestafyrirlesara sem fjalla um ýmsar hliðar þessara mála. Nemendur fá þjálfun í að vinna með 19. aldar heimildir.

Klínísk málvísindi og máltækni (ÍSM501F)

Í þessu námskeiði eru kennd undirstöðuatriði í klínískri málvinnslu, með sérstakri áherslu á að nota málvinnsluaðferðir til að meta vitræna hnignun af völdum Alzheimerssjúkdóms. Í námskeiðinu verður fjallað um áhrif Alzheimerssjúkdóms á málnotkun og hvernig slík áhrif eru frábrugðin áhrifum af heilbrigðri öldruna á málnotkun. Einnig verða skoðuð afrit af samtölum við íslenska einstaklinga með mismunandi stig Alzheimerssjúkdómsins og hvernig hægt er að nýta ýmis málvinnslutól til að draga fram áhugaverð einkenni í texta. Efnisatriði sem fjallað er um: - Áhrif heilbrigðrar öldrunar á málnotkun - Hvað er heilabilun og hver eru mismunandi stig heilabilunar af völdum Alzheimerssjúkdóms (AS)? - Hvernig hefur AS áhrif á málnotkun: áhrif á hljóðkerfis-, setningafræði-, merkingarfræði- og orðræðueiginleika talmáls - Stöðluð og óstöðluð próf til að meta vitræna skerðingu hjá Alzheimer-sjúklingum. -Að skipuleggja klínískar, málvísindalegar tilraunir: siðferðileg atriði þegar gögnum er safnað um mannlega þátttakendur og viðkvæma hópa - málvinnsla í klínískum tilgangi: að nota málvinnsluverkfæri til að draga fram atriði sem hafa klíníska þýðingu til að meta vitsmunalega skerðingu

Í alvöru og gamni: Bókmenntir frá síðmiðöldum (ÍSB711F)

Í námskeiðinu verða valdir textar frá ca. 1350–1550 lesnir og leitast verður við að lýsa þeim straumum og stefnum sem einkenna íslenskar bókmenntir tímabilsins. Lögð verður áhersla á ungar Íslendingasögur, fornaldarsögur Norðurlanda og frumsamdar riddarasögur, og endursköpun sagnaefnis í formi rímna og nýrra gerða. Þá verður kveðskapur tímabilsins skoðaður, jafnt veraldlegur sem trúarlegur, s.s. sagnadansar, sagnakvæði, skopkvæði og helgikvæði. Að lokum verður litið til annálaritunar og þýðinga. Textarnir verða settir í samhengi við strauma og stefnur tímabilsins jafnt sem trúarlíf og ástand í kjölfar svartadauða.

Ritstjórn og fræðileg skrif (ÍSL101F)

Þjálfun í ýmsum þáttum er varða ritun fræðilegs efnis og ritstjórn. Ólíkar gerðir fræðilegra ritsmíða skoðaðar og metnar. Þjálfun í því að gera athugasemdir við skipulag og framsetningu á fræðilegum texta og í öðrum þáttum ritstjórnar. Áhersla lögð á ritun fræðilegra greina, en einnig hugað að samningu smærri verka (ráðstefnuútdrátta, ritdóma) og stærri (M.A.-ritgerða, doktorsritgerða, bóka). Fjallað um rannsóknaráætlanir, frágang handrita og ritstuld. Tekin dæmi af textum um ýmis efni, einkum málfræðileg,  bókmenntaleg og sagnfræðileg. Stuðst við bókina Skrifaðu bæði skýrt og rétt (Höskuldur Þráinsson 2015).

Námskeiðið er opið nemendum á mörgum námsleiðum í MA-námi á Hugvísindasviði skv. reglum viðkomandi greina. Nemendur á MA-stigi í íslenskum bókmenntum, íslenskri málfræði, íslenskum fræðum og íslenskukennslu geta fengið námskeiðið metið sem hluta af þeirri skyldu sem þeir þurfa að uppfylla í meistarastigsnámskeiðum í íslenskum bókmenntum eða íslenskri málfræði. Nemendur í MA-námi í íslenskukennslu geta þó ekki haft þetta námskeið sem eina málfræði- eða bókmenntanámskeiðið á MA-ferlinum.

Færeyska og íslenska (ÍSL515M)

Færeyska er það tungumál sem líkist mest íslensku en hefur þó breyst meira en íslenska að því er varðar hljóðkerfi, beygingar og setningagerð. Segja má að færeyska standi mitt á milli íslensku annars vegar og norrænu meginlandsmálanna hins vegar og þetta hefur vakið athygli málfræðinga um allan heim, ekki síst íslenskra málfræðinga. Rannsóknir á færeysku skipta líka miklu máli í íslensku samhengi því færeyska veitir einstaka innsýn í það hvernig íslenska hefði getað þróast eða á hugsanlega eftir að þróast næstu aldirnar. Hvernig stendur t.d. á því að færeyska hefur alhæft -ur í sterku karlkyni (sbr. fugl-ur, ís-ur og her-ur) og tapað eignarfalli á andlögum sagna (sbr. Eg sakni teg vs. Ég sakna þín) en varðveitt stýfðan boðhátt mun betur en íslenska (sbr. Gloym tað vs. Gleymdu því)?

Í þessu námskeiði verður gefið yfirlit yfir færeyska málfræði (hljóðkerfi, beygingar, orðmyndun og setningagerð) með samanburði við íslensku og önnur norræn mál. Einnig verður rætt um málbreytingar, mállýskur og erlend áhrif og nemendur fá þar að auki þjálfun í að hlusta á talað mál. 

Ef áhugi er fyrir hendi verður farin 4 daga ferð (frá mánudegi til föstudags) til Færeyja í tengslum við námskeiðið, líklega í annarri vikunni eftir kennsluhlé (16.-20. október), þar sem við munum meðal annars heimsækja Fróðskaparsetur Færeyja (háskólann í Færeyjum). 

Kvæði sem málvísindalegar heimildir (ÍSM708F)

Kveðskapur geymir ýmsar upplýsingar um samtímalegt ástand tungumála. Bragarhættir byggjast á hljóðkerfis- og hljóðfræðilegum reglum sem gilda í hverju tungumáli. Þegar sömu eða líkir bragarhættir eru notaðir um margra alda skeið koma hljóðkerfis- og hljóðfræðilegar breytingar t.d. fram í því að sum orð er ekki lengur unnt að nota í sömu bragfræðilegu stöðu og áður. Í þessu sambandi má nefna að kveðskapur er okkar helsta heimild um hljóðdvalarbreytinguna í íslensku. Þá endurspeglar kveðskapur frá ólíkum tímum einnig orðfræðilegar breytingar. T.d. hefur ákveðin þróun verið í notkun neitunarorða í forníslensku og er hún sýnileg í fornum kveðskap. Einnig má sjá breytingar á vægi orðflokka í stuðlasetningu og myndun risatkvæða sem og breytingar á orðaröð. Allar þessar breytingar sem fram koma í kveðskap eru málvísindalegar heimildir sem nota má til að aldursgreina kvæði. Þetta er t.d. mikilvægt þegar skera skal úr um hvort kvæði sem í fornsögum eru eignuð ákveðnum skáldum eru í raun eftir þau eða seinni tíma kveðskapur.
Námskeiðið ætti að höfða jafnt til málfræðinga, bókmenntafræðinga og miðaldafræðinga.

Meistararitgerð í íslenskum fræðum (ÍSF441L)

Nemandi sem hyggst skrifa MA-ritgerð skal leita til námsbrautarformanns um val á leiðbeinanda. Hafi nemandi ósk um tiltekinn leiðbeinanda er reynt að verða við henni en að öðrum kosti tekur val á leiðbeinanda mið af efni ritgerðarinnar og sérfræðiþekkingu þeirra sem kenna í íslensku.

Náttúra, maður og tækni: Saga hrifningar og ótta frá 19. öld til nútímans (ÍSL508M)

Í námskeiðinu verður hugað að hlutverki náttúru og tækni í skáldskap. Oft er litið á tæknina sem eins konar andstæðu náttúrunnar eða leið mannsins til að umbreyta náttúrunni í eitthvað annað en hún er (t.d. orku eða hráefni til úrvinnslu). Í skáldskap nútímans hefur tæknin þó að vissu leyti tekið við hlutverki náttúrunnar sem uppspretta ægifegurðar og heillandi framandleika. Auk þess hefur hið mannlega og hið vélræna runnið saman á ýmsan hátt.

Meðal kenninga sem lagðar verða til grundvallar í námskeiðinu eru hugmyndir fræðimanna um hið ókennilega (das Unheimliche) og skilgreiningar Martins Heidegger á sambandi tækni og náttúru. Leitað verður svara við spurningum á borð við þessar: Hver eru tengsl vísindahyggju og skáldlegrar sköpunar á 19. öld? Hvaða hlutverki gegnir eðlisfræði fyrir skáld eins og Einar Benediktsson? Hvernig yrkja skáld á atómöld? Hvernig birtist líftækni í skáldsögum okkar daga?

Náttúrusögur: (yfir)náttúra í þjóðsögum og bókmenntum fyrri alda (ÞJÓ614M)

Með hliðsjón af þjóðsögum, bókmenntatextum og öðrum heimildum fjallar námskeiðið um birtingarmyndir náttúru og yfirnáttúru í frásagnarmenningu á Íslandi í gegnum aldirnar. Nemendur læra um þýðingu, snertifleti og óljós mörk þessara fyrirbæra og hvernig þau hafa mótað samfélag og umhverfi. Nemendur kynnast þannig ólíkum hugmyndum um stöðu fólks og (annarra) dýra innan, yfir eða utan við náttúruna. Í fjölbreyttum fyrirlestrum og verkefnavinnu verður fjallað með gagnrýnum hætti um mennsku og dýrsleika, lífheima og handanheima, efnisleika og hið yfirskilvitlega. Kannað verður hvaða hlutverk og form landslag, lífverur, líkamar, veður og náttúrufyrirbrigði taka í frásögnunum. Kynntar verða nýjustu rannsóknir á þessu breiða sviði, svo sem á framsetningu jarðhræringa og himingeima, bjarndýra, hvala, sela og húsdýra, og á náttúrvættum og öðrum þjóðsagnaverum á borð við álfa, drauga, tröll og berserki. Nemendur læra hvernig sagnaheimar og þjóðtrú hafa sett mark sitt á náttúruskynjun, alþýðuhefðir, þjóðhætti og samfélagsleg rými svo sem álagabletti, helga staði og staði sem eru þekktir fyrir reimleika. Einnig spyrjum við hvernig þessar frásagnir birtast í alþýðulist og myndlist, allt frá fyrri öldum til nútímans. Að lokum munum við kanna hvaða þýðingu frásagnir af náttúru og yfirnáttúru hafa í samhengi mannaldar, mannmiðaðra sjónarhorna, loftslagsbreytinga og ólíkrar stöðu samfélagshópa og tegunda

Sögur og staðir (MIS814F)

Íslenskar miðaldabókmenntir eru sérstakar fyrir það hve tengdar þær eru ákveðnum stöðum þar sem sögurnar gerast. Á þetta bæði við um Íslendingasögur og konungasögur, en hægt er að heimsækja sögustaði þeirra og tengjast atburðunum á annan hátt en ella. Undanfarin ár hafa rýmisfræði (spatial studies) orðið æ fyrirferðarmeiri í rannsóknum á norrænum miðaldabókmenntum. Þessi fræði eiga rætur að rekja til þróunar í hugvísindum á síðari hluta 20. aldar en hafa fengið aukið vægi á þessari öld með tilkomu nýrra aðferða við að gera grein fyrir rýmis, m.a. með GPS staðsetningatækjum, gerð stafrænna korta o.m.fl. Ýmsir fræðimenn hafa orðið til þess að nálgast íslenskar fornbókmenntir út frá rýmisfræðunum, t.d. Emily Lethbridge og Eleanor Barraclough. Í námskeiðinu verður þessi fræðahefð kynnt, sögur lesnar með tilliti til rýmisins og sögustaðir heimsóttir. Þótt námskeiðið sé kennt á vormisseri eru nemendur hvattir til að taka þátt í ferðum á sögustaði sem skipulagðar eru í tengslum við norrænt og alþjóðlegt meistaranám í víkinga- og miðalddafræðum.

Dróttkvæði og samhengi þeirra (ÍSB818F)

Dróttkvæðin eru ein magnaðasta norræna bókmenntahefð miðalda. Ein sérstaða dróttkvæðanna er hvernig þau hafa varðveist sem hluti af stærri textum, einkum Íslendingasögum, konungasögum og Snorra-Eddu. Hér verður fjallað um alla þessa texta og dróttkvæðin sem þar eru varðveitt: dróttkvæði um goðsöguleg efni, bardagalýsingar um stríð konunga og vísur sem snúast fremur um einkamál. Fjallað verður um vísur sem heimildir og vísur sem hluta frásagnar. Sérstaklega verður fjallað um myndmál dróttkvæða. Rætt verður um útgáfur dróttkvæða, aldur þeirra og heimildagildi.

Hverfult tungutak í deiglu samtímans (ÍSL458M)

Fræðasvið eins og samanburðarmálfræði, félagsmálfræði og söguleg setningafræði hafa um langt skeið rannsakað tilbrigði í máli og málbreytingar. Í þessu námskeiði verður lögð áhersla á sérstöðu nútímans þegar kemur að tilbrigðum í mannlegu máli. Þessi sérstaða felst bæði í nýjum málfræðilegum viðfangsefnum og nýjum rannsóknaraðferðum. Fjallað verður um samspil málkunnáttu og málbeitingar við tækninýjungar og samfélagsmiðla. Nemendur munu öðlast hæfni í hefðbundnum aðferðum í megindlegum tilbrigðamálvísindum sem verða svo settar í samhengi við nýstárlega aðferðafræðilega sprota á borð við lýðvistun (e. crowdsourcing) og leikjavæðingu (e. gamification). Megináhersla verður lögð á að nemendur fái hagnýta þjálfun í að taka virkan þátt í raunverulegri rannsóknarvinnu á sviði námskeiðsins. Námskeiðið hentar stúdentum sem vilja læra um félagsmálfræði, annaðhvort í fyrsta skipti eða til að kynnast nýjum aðferðum og þeim sem vilja fá innsýn í megindlega strauma í hugvísindum.

Orðsifjafræði (ÍSM007F)

Viðfangsefni orðsifjafræði verða kynnt og vinnureglur í orðsifjarannsóknum. Þá verða ýmsar gerðir orðsifjabóka bornar saman og fjallað um nokkur ritverk íslenskra málfræðinga um orðsifjafræðileg efni. Dæmi úr íslenskum orðabókum verða tekin og krufin, fjallað um sögu einstakra orða og upplýsingar sem orðsifjabækur veita um þau.

Kennsluhættir/vinnulag:  Kennsla felst að mestu leyti í fyrirlestrum. Auk þess verða nokkur skrifleg heimaverkefni lögð fyrir og nemendur flytja eitt framsöguerindi hver.

Söguleg beygingar- og orðmyndunarfræði (ÍSM008F)

Saga beygingarkerfisins verður rakin frá frumgermönsku til íslensks nútímamáls og nokkrum athyglisverðum vandamálum veitt sérstök athygli, m.a. fjallað um nýleg skrif málfræðinga um beygingarsöguleg efni. Textasýnishorn verða athuguð og kannað gildi þeirra sem heimilda um þróun beygingarkerfisins. Fjallað verður um þróun íslenskrar orðmyndunar og ólíkar tegundir samsettra orða.

Vinnulag: Kennsla felst að mestu leyti í fyrirlestrum. Gert er ráð fyrir að nemendur flytji framsöguerindi um textasýnishorn og/eða beygingarfræðileg efni.

Íslensk og erlend setningagerð (ÍSM703F)

Markmið þessa námskeiðs er að efla skilning þátttakenda á setningafræði með því að bera valin atriði í íslenskri setningagerð saman við hliðstæð fyrirbæri í öðrum málum, bæði skyldum og óskyldum. Gert er ráð fyrir því að allir nemendur hafi nokkra undirstöðuþekkingu í setningafræði en að öðru leyti verður reynt að koma til móts við mismunandi bakgrunn og væntingar nemenda, jafnvel með því að skipta hópnum í einstökum tímum eftir undirstöðu og áhugasviði nemenda. Námskeiðið á þannig bæði að geta nýst framhaldsnemum í íslenskri málfræði og málvísindum, sem hafa fyrst og fremst fræðilegan áhuga á íslenskri setningagerð, en einnig framhaldsnemendum í öðrum tungumálum, nemendum á menntavísindasviði og nemendum í þýðingafræði, enda hafi þeir allir einhverja undirstöðuþekkingu á setningafræði.

Norræn trú (ÞJÓ203F)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.