Sagnir, ævintýri og sagnamenn: Þjóðsagnafræði (ÞJÓ104G)

Í námskeiðinu verður þjóðsagnafræði kynnt sem sérstök grein innan þjóðfræðinnar. Fjallað verður um helstu kenningar um uppruna, einkenni og útbreiðslu þjóðsagna, hlutverk þeirra í samfélögum, söfnun, skráningaraðferðir og varðveislu. Meðal fræðimanna sem hér koma við sögu eru Antti Aarne, Inger M. Boberg, Bruno Bettelheim, Linda Dégh, Stith Thompson, Timothy Tangherlini og Alan Dundes. Þá verður gerð grein fyrir helstu flokkum munnmæla og fjallað sérstaklega um formgerð og greiningu þjóðsagna og ævintýra í ljósi helstu kenninga þar um, þ.á m. Algirdas Greimas, Bengts Holbek, Max Lüthis, Axels Olriks og Vladimirs Propps.

Vinnulag
Námið fer einkum fram með lestri nemenda og fyrirlestrum kennara, en einnig með umræðum svo sem kostur er. Hver nemandi heldur auk þess stutta, munnlega framsögn í kennslustund, tekur þátt í umræðuhópi, vinnur verkefni með gerða- eða minnaskrár og skrifar stutta ritgerð um kjörbók.

Vinnulag í félagsfræði, mannfræði og þjóðfræði (FOM101G)

Markmið námskeiðsins er að undirbúa nemendur fyrir frekara háskólanám í mannfræði og þjóðfræði. Námskeiðið veitir nemendum alhliða þjálfun í faglegum vinnubrögðum í þessum greinum. Fjallað er um grunnatriði gagnaöflunar, heimildameðferðar, fræðilegra skrifa og miðlunar í ræðu og riti. Aðgengi að tímaritum og bókum á fræðasviðinu er kynnt sem og sú stoðþjónusta sem nemendum og öðrum sem sinna fræðastörfum stendur til boða. Sérstök grein er gerð fyrir öflun og notkun rafrænna gagna. Farið er í grunnþætti meðferðar og úrvinnslu heimilda og þjálfuð færni í heimildavinnslu og frágangi tilvitnana, tilvísana og heimildaskrár. Þá er fjallað um grundvallaratriði í framsetningu fræðilegs efnis og þekkingar í ræðu og riti og nemendur þjálfaðir í að skipuleggja og miðla viðfangsefnum á fræðilegan hátt. Að námskeiðinu loknu ættur nemendur að hafa skýra hugmynd um þær kröfur sem gerðar eru til fræðilegra vinnubragða nemenda í háskólanámi í mannfræði og þjóðfræði og þær aðferðir sem beita þarf til að uppfylla þær kröfur.

Inngangur að þjóðfræði (ÞJÓ103G)

Þjóðfræði kynnt sem fræðigrein á íslenska og alþjóðlega vísu. Helstu hugtök þjóðfræðinnar skýrð sem og svið hennar. Rætt er meðal annars um kenningar um hópa, efnismenningu, siði, túlkun þjóðfræðiefnisins og hlutverk þjóðfræðinnar. Þá verður rætt ítarlega um rannsóknarsögu þjóðfræði hérlendis og í nágrannalöndum. Stuðst verður við aðalinngangsrit um þjóðfræði og greinar helstu þjóðfræðitímarita.

Vinnulag
Kennsla fer fram í fyrirlestrum kennara og umræðum hópsins, auk þess sem nemendur flytja fyrirlestra og stjórna umræðum. Nemendum  gefst tækifæri til að vinna einn tíu mínútna útvarpsþátt um þjóðfræðileg efni.

Söfnun þjóðfræða (ÞJÓ204G)

Kynntar verða aðferðir við söfnun, varðveislu og útgáfu þjóðfræðaefnis, jafnt sagna og kvæða sem þjóðsiða. Námskeiðið byggist að mestu upp á verklegum æfingum í samráði við kennara: Afmörkun söfnunarverkefnis, viðtölum við heimildarmenn, skráningu og frágangi til varðveislu og útgáfu.

Vinnulag

Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum í kringum sjálfstæð nemendaverkefni.

Efnismenning: Hlutirnir, heimilið, líkaminn (ÞJÓ205G)

Í námskeiðinu verður efnisleg hversdagsmenning tekin til gagngerrar umfjöllunar. Gefið verður yfirlit yfir þetta þverfaglega rannsóknarsvið og rýnt jöfnum höndum í dæmi úr samtímanum og frá fyrri tíð, íslensk og erlend. Meðal annars verður fjallað um föt og tísku, matarhætti, hlutina sem umkringja okkur í daglega lífinu, rusl og hreinlæti, handverk og neyslumenningu, hús og garða, heimilið, borgarlandslag, söfn og sýningar. Um leið kynnast nemendur ýmsum kenningum og sjónarhornum sem leggja t.a.m. áherslu á mannslíkamann, kyngervi, neyslu, rými og stað.

Rokkar og stokkar og reður í krús: Söfn og fræði (SAF201G)

Námskeiðið er almennur inngangur að safnafræði. Fjallað verður um helstu þætti safnastarfs og fræðilegar og sögulegar forsendur þess. Skoðað verður hlutverk safna í fortíð og nútíð, uppbygging safnkosts, flokkun, skráning og varðveisla. Hugað verður að aðgengi, fræðslu, sýningagerð og gildi rannsókna fyrir safnastarf. Einnig verða skoðaðar mismunandi aðferðir við túlkun og framsetningu á sýningum. Íslensk söfn verða sett í samhengi við þjóðfræði, sem og erlent safnastarf og fræði. Námskeiðið skiptist í þrjár lotur, sem hver fyrir sig spannar um 4 vikna tímabil. Í hverjum hluta eru fyrirlestrar frá kennara auk skipulagðrar heimsóknar á tiltekið safn og umræður í kjölfarið. Áhersla verður lögð á umræður og verkefnavinnu innan safna.

Hátíðir, leikir og skemmtanir á Íslandi (ÞJÓ313G)

Námskeiðið tekur sérstaklega fyrir félagsmenningu í leik, skemmtan og á hátiðastundum, hér á landi og erlendis. Fjallað verður um siði og venjur í sambandi við ævihátiðir og hátiðir á árshringnum og ýmsum samkomum svo sem bæjarhátíðum og íþróttaviðburðum. Auk íslenskra hátíða verður t.d. rætt um Halloween, Mardi Gras og ýmsar evrópskar hátíðir. Þessir viðburðir flétta saman margvíslegu þjóðfræðiefni og hafa því jafnan verið eitt meginviðfangsefni þjóðfræðinga. Ætlunin er að kynna þá frjóu umræðu sem hefur átt sér stað um þessi efni undanfarið og lesnar hvort tveggja sígildar greinar og nýlegar rannsóknir. Mikið safn frumheimilda um hátiðir og samkomur er tiltækt og verður leitast við að rannsaka það í ljósi nýlegra kenninga. 

Vinnulag
Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Ævintýri og samfélag: Hjálparhellur, hetjur og vondar stjúpur (ÞJÓ334G)

Ævintýri verða lesin og skoðuð í ljósi samfélagslegra gilda. Lögð verður áhersla á sagnahefðina, flutning sagnafólks, sísköpun þess og meðferð á sagnaminnum. Ævintýrin verða skoðuð m.t.t. hins breytilega efniviðar og hin ýmsu afbrigði einstakra gerða og minna borin saman. Leitast verður við að ráða í merkingu ævintýra, m.a. með táknrýni, auk þess sem þau verða skoðuð í félagslegu ljósi og sett í samhengi við það samfélag sem mótaði þau. Þá verður skoðað hvernig ævintýri eru nýtt og sífellt endursköpuð í nýrri miðlun.

Vinnulag

Kennsla fer einkum fram með fyrirlestrum, en einnig með umræðum svo sem kostur er.

Munnleg hefð og íslenskar fornsögur og kvæði (ÞJÓ323G)

Athugið, námskeiðið er kennt annað hvert ár. 

Lögð verður til grundvallar kenning Alberts B. Lord um munnlegan kvæðaflutning (munnlega kenningin) í bókinni The Singer of Tales. Þá verða raktar þær rannsóknir sem fram hafa komið í kjölfar hennar og reynt að meta hvaða áhrif kenningin hefur á rannsóknir miðaldabókmennta sem byggja að hluta á munnlegri hefð. Í seinni hluta námskeiðsins verður tekið mið af eddukvæðum og nokkrar Íslendingasögur lesnar vandlega með hliðsjón af kenningum um sagnfestu- bókfestu- og nýsagnfestu. Kennslan fer fram með fyrirlestrum kennara og umræðum. Nemendum er ætlað að vinna sjálfstæð verkefni og skila greinargerðum um efni nokkurra bóka og greina.

Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum í bland við sjálfstæð nemendaverkefni um rannsóknaviðfangsefni námskeiðsins.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Ímynduð samfélög og þjóðmenning: Þjóðir, ímyndir og alþýðuhefðir (ÞJÓ439G)

Námskeiðið fjallar um hvernig sjálfsmyndir og ímyndir af Íslendingum og öðrum þjóðum hafa mótast og hvernig þær vinna með alþýðuhefðir á hverjum stað. Við skoðum íslenskan veruleika og ímyndir í samanburði við reynslu ýmissa grannþjóða og rannsökum hvernig sögur, siðir og minjar skapa þjóðir og móta þær, frá þjóðminjasöfnum til þorrablóta í London; og frá viskídrykkju (í Skotlandi) til víkingasagna (á Norðurlöndum), með viðkomu á Up Helly Aa (á Hjaltlandseyjum) og Ólafsvöku (í Færeyjum); við skoðum hönnunarsýningu (á Grænlandi), norrænar byggðir í Vesturheimi og sendum myndir af öllu saman á samfélagsmiðla.

Við berum niður í kvikmyndum og tónlist, hátíðum, leikjum og skrautsýningum stjórnmálanna. Sérstaklega verður greint hvernig þjóðlegar ímyndir sameina og sundra hópum fólks. Í því samhengi verður horft til kvenna og karla, búsetu (borgar og landsbyggðar), fólksflutninga fyrr og síðar (innfluttra, brottfluttra, heimfluttra), kynþáttahyggju og kynhneigðar. Við rannsökum þessar ímyndir sem hreyfiafl og hugsjón, auðlindir og þrætuepli og skoðum hvernig þeim er beitt í margvíslegu skyni af ólíku fólki á ólíkum stöðum, jafnt af þjóðernispopúlistum sem græningjum, ríkisstofnunum og bönkum, fræðafólki og nemendum.

Þjóðfræði tónlistar: Hefðir, andóf og iðnaður (ÞJÓ448G)

Í þessu námskeiði kynnast nemendur alþýðutónlist í gegnum tíðina, skoða uppruna hennar og hlutverk í menningu, samfélagi og sjálfsmyndarsköpun; alþýðutónlist sem hefur orðið að æðri tónlist trúarbragða og efri stétta, og tónlist jaðarhópa og minnihlutahópa sem orðið hefur að meginstraumstónlist. Menningarlegt hlutverk tónlistar sem andóf, sameiningarafl, sjálfsmyndarsköpun, afþreying og iðnaður, verður rannsakað. Farið verður yfir sögu söfnunar tónlistar, úrvinnslu og útgáfu.

Skoðaðar verða þjóðsögur og arfsagnir tónlistarheimsins um tónlistarmenn og tónlistarstefnur, og efnismenning tónlistar verður rædd. Hugmyndir um sköpun og eðli tónsköpunar verða skoðaðar, m.a. í tengslum við höfundarrétt, almannarétt og endurnýtingu tónlistar, þ.e. sem efnivið nýsköpunar í tónlist.

Rímnakveðskapur, raftónlist, blús, rapp, grindcore, klassík, hip-hop, jazz, popp, pönk messur, breakbeat, ópera og dauðarokk.

Norræn trú (ÞJÓ437G)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði II (ÞJÓ508G)

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði II

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði I (ÞJÓ335G)

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði I

BA ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ261L)

Lokaverkefni

BA-ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ563L)

Lokaverkefni til BA-prófs í þjóðfræði eru tvenns konar og velur nemandi í samráði við leiðbeinanda að vinna annað hvort fræðileg greinargerð sem telst 7 einingar eða rannsóknarritgerð sem telst 12 einingar. Markmið fræðilegu greinargerðarinnar er að fjalla á ítarlegan hátt um stöðu þekkingar á afmörkuðu sviði þjóðfræðinnar, gera grein fyrir helstu rannsóknarnálgunum og fræðilegum sjónarmiðum, fjalla um lykilrit og nýjustu sjónarmið í fræðilegri umræðu. Greinargerðin skal vera 20-25 síður að lengd. Á meðan á vinnu lokaverkefnis stendur sækir nemandi Smíðaverkstæði I (2 einingar) og Smíðaverkstæði II (1 eining).

Hátíðir, leikir og skemmtanir á Íslandi (ÞJÓ313G)

Námskeiðið tekur sérstaklega fyrir félagsmenningu í leik, skemmtan og á hátiðastundum, hér á landi og erlendis. Fjallað verður um siði og venjur í sambandi við ævihátiðir og hátiðir á árshringnum og ýmsum samkomum svo sem bæjarhátíðum og íþróttaviðburðum. Auk íslenskra hátíða verður t.d. rætt um Halloween, Mardi Gras og ýmsar evrópskar hátíðir. Þessir viðburðir flétta saman margvíslegu þjóðfræðiefni og hafa því jafnan verið eitt meginviðfangsefni þjóðfræðinga. Ætlunin er að kynna þá frjóu umræðu sem hefur átt sér stað um þessi efni undanfarið og lesnar hvort tveggja sígildar greinar og nýlegar rannsóknir. Mikið safn frumheimilda um hátiðir og samkomur er tiltækt og verður leitast við að rannsaka það í ljósi nýlegra kenninga. 

Vinnulag
Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Ævintýri og samfélag: Hjálparhellur, hetjur og vondar stjúpur (ÞJÓ334G)

Ævintýri verða lesin og skoðuð í ljósi samfélagslegra gilda. Lögð verður áhersla á sagnahefðina, flutning sagnafólks, sísköpun þess og meðferð á sagnaminnum. Ævintýrin verða skoðuð m.t.t. hins breytilega efniviðar og hin ýmsu afbrigði einstakra gerða og minna borin saman. Leitast verður við að ráða í merkingu ævintýra, m.a. með táknrýni, auk þess sem þau verða skoðuð í félagslegu ljósi og sett í samhengi við það samfélag sem mótaði þau. Þá verður skoðað hvernig ævintýri eru nýtt og sífellt endursköpuð í nýrri miðlun.

Vinnulag

Kennsla fer einkum fram með fyrirlestrum, en einnig með umræðum svo sem kostur er.

Munnleg hefð og íslenskar fornsögur og kvæði (ÞJÓ323G)

Athugið, námskeiðið er kennt annað hvert ár. 

Lögð verður til grundvallar kenning Alberts B. Lord um munnlegan kvæðaflutning (munnlega kenningin) í bókinni The Singer of Tales. Þá verða raktar þær rannsóknir sem fram hafa komið í kjölfar hennar og reynt að meta hvaða áhrif kenningin hefur á rannsóknir miðaldabókmennta sem byggja að hluta á munnlegri hefð. Í seinni hluta námskeiðsins verður tekið mið af eddukvæðum og nokkrar Íslendingasögur lesnar vandlega með hliðsjón af kenningum um sagnfestu- bókfestu- og nýsagnfestu. Kennslan fer fram með fyrirlestrum kennara og umræðum. Nemendum er ætlað að vinna sjálfstæð verkefni og skila greinargerðum um efni nokkurra bóka og greina.

Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum í bland við sjálfstæð nemendaverkefni um rannsóknaviðfangsefni námskeiðsins.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Mannskepnur og önnur dýr (ÞJÓ103M)

Kennsla fer fram með fyrirlestrum, umræðu, rafrænum fyrirlestrum og vettvangsferðum í náttúru og á söfn.

Samskipti manneskjunnar við önnur dýr er viðfangsefni þessa námskeiðs sem við nálgumst frá bæði fræðilegum og listrænum sjónarhornum. Nemendur vinna sjálfstæð verkefni, um dýr að eigin vali, þar sem áhersla er einnig lögð á sjónræna framsetningu - t.d. teikningar eða ljósmyndir.  Í fyrirlestrum verður m.a. fjallað um hvítabirni, hvali, geirfugla og lunda og nýlegar rannsóknir á þeim.  Fjallað verður um áhrifavald og ólíkar birtingarmyndir dýra í margvíslegu listrænu og menningarlegu samhengi, til dæmis í fornbókmenntum, þjóðsögum, munnmælum, kvikmyndum, fréttum, efnismenningu og ferðamennsku. Þá verður til dæmis hugað að „framhaldslífi“ dýra í formi listmuna, safngripa og minjagripa. Við munum skoða gripi í einkaeigu og á opinberum vettvangi og spyrja spurninga á borð við: hvað gerist þegar lifandi dýri er breytt í safngrip? Hvernig þróast og breytist merking dýrsins í ólíku samhengi? Hvernig mótast hugmyndir okkar um dýr? Tekist verður á við hlutverk ólíkra dýra í þekkingasköpun og mótun orðræðu um loftslagsmál og málefni norðurslóða, tengsl við ákveðin landsvæði og menningarhópa og hlutverk þeirra í ímynda- og sjálfsmyndasköpun bæði fortíðar og samtíma.  Stigið verður út fyrir hefðbundna ramma sem snúa að aðgreiningu manna/dýra og annarra lífvera um leið og við könnum samtvinnaða hugmynda- og vistheima þeirra.

Markmið

Markmið námskeiðs er að velta upp áríðandi spurningum og málefnum er snúa að sambúð fólks og dýra, loftlagsbreytingum, útrýmingu dýrategunda og sjálfbærni. Við munum íhuga hvernig listamenn, rannsakendur, aðgerðasinnar og söfn hafa tekið þátt í umræðu um þessi málefni og hvernig hægt sé að þróa umræðuna áfram. Við munum skoða hvernig mismunandi lista- og menningarminjasöfn miðla hugmyndum og upplýsingum um samband manna og dýra í gegnum safneign sína og sýningar. Nemendur eru hvattir til að nálgast, með gagnrýnum hætti, sjónrænt efni, muni, gripi og texta, bæði rafrænt en einnig með heimsóknum á söfn og sýningar. 

Formæður og franskir barmar: Menningarmörk, klæðnaður og þjóðernismótun á 19. öld (ÞJÓ063M)

Kennt í ágúst 2022

Í námskeiðinu verður rannsakað hlutverk klæðnaðar í mótun menningarmarka og þjóðernisvitundar á Íslandi, c. 1790-1920. Sérstök áhersla verður lögð á þjóðlegan klæðnað kvenna, en almennt athugað hvernig klæðahættir beggja kynja áttust við tískustrauma og stefnur meginlandsins þegar skilgreina skyldi sýnileg einkenni íslensks þjóðernis. Kynntar verða kenningar um þróun menningarmarka, sem og aðferðafræði um nýtingu persónulegra frásagna og sögulegra heimilda í túlkun á menningu þjóðar. Rýnt verður í ferðabækur, greinaskrif og sendibréf til að kanna áhrif gagnvirkra samskipta milli menningarheilda á gerð og þróun menningarmarka og þjóðernisvitundar. Í skriflegu lokaprófi skulu kenningar og heimildir þessar nýttar til að skýra áhrif og notkun klæðnaðar í myndun og staðfestingu menningarmarka og ætlast til að nemendur geti rætt og metið áhrif einstakra persóna og hópa á mótun þjóðernisvitundar með klæðnaði

Umsjónarmaður: ÓIafur Rastrick             
Kennari:  Dr. Karl Aspelund, Associate Professor, University of Rhode Island.

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði II (ÞJÓ442G)

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði II

BA ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ261L)

Lokaverkefni

BA-ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ601L)

Lokaverkefni til BA-prófs í þjóðfræði eru tvenns konar og velur nemandi í samráði við leiðbeinanda að vinna annað hvort fræðileg greinargerð sem telst 7 einingar eða rannsóknarritgerð sem telst 12 einingar. Markmið fræðilegu greinargerðarinnar er að fjalla á ítarlegan hátt um stöðu þekkingar á afmörkuðu sviði þjóðfræðinnar, gera grein fyrir helstu rannsóknarnálgunum og fræðilegum sjónarmiðum, fjalla um lykilrit og nýjustu sjónarmið í fræðilegri umræðu. Greinargerðin skal vera 20-25 síður að lengd. Á meðan á vinnu lokaverkefnis stendur sækir nemandi Smíðaverkstæði I (2 einingar) og Smíðaverkstæði II (1 eining).

Ímynduð samfélög og þjóðmenning: Þjóðir, ímyndir og alþýðuhefðir (ÞJÓ439G)

Námskeiðið fjallar um hvernig sjálfsmyndir og ímyndir af Íslendingum og öðrum þjóðum hafa mótast og hvernig þær vinna með alþýðuhefðir á hverjum stað. Við skoðum íslenskan veruleika og ímyndir í samanburði við reynslu ýmissa grannþjóða og rannsökum hvernig sögur, siðir og minjar skapa þjóðir og móta þær, frá þjóðminjasöfnum til þorrablóta í London; og frá viskídrykkju (í Skotlandi) til víkingasagna (á Norðurlöndum), með viðkomu á Up Helly Aa (á Hjaltlandseyjum) og Ólafsvöku (í Færeyjum); við skoðum hönnunarsýningu (á Grænlandi), norrænar byggðir í Vesturheimi og sendum myndir af öllu saman á samfélagsmiðla.

Við berum niður í kvikmyndum og tónlist, hátíðum, leikjum og skrautsýningum stjórnmálanna. Sérstaklega verður greint hvernig þjóðlegar ímyndir sameina og sundra hópum fólks. Í því samhengi verður horft til kvenna og karla, búsetu (borgar og landsbyggðar), fólksflutninga fyrr og síðar (innfluttra, brottfluttra, heimfluttra), kynþáttahyggju og kynhneigðar. Við rannsökum þessar ímyndir sem hreyfiafl og hugsjón, auðlindir og þrætuepli og skoðum hvernig þeim er beitt í margvíslegu skyni af ólíku fólki á ólíkum stöðum, jafnt af þjóðernispopúlistum sem græningjum, ríkisstofnunum og bönkum, fræðafólki og nemendum.

Þjóðfræði tónlistar: Hefðir, andóf og iðnaður (ÞJÓ448G)

Í þessu námskeiði kynnast nemendur alþýðutónlist í gegnum tíðina, skoða uppruna hennar og hlutverk í menningu, samfélagi og sjálfsmyndarsköpun; alþýðutónlist sem hefur orðið að æðri tónlist trúarbragða og efri stétta, og tónlist jaðarhópa og minnihlutahópa sem orðið hefur að meginstraumstónlist. Menningarlegt hlutverk tónlistar sem andóf, sameiningarafl, sjálfsmyndarsköpun, afþreying og iðnaður, verður rannsakað. Farið verður yfir sögu söfnunar tónlistar, úrvinnslu og útgáfu.

Skoðaðar verða þjóðsögur og arfsagnir tónlistarheimsins um tónlistarmenn og tónlistarstefnur, og efnismenning tónlistar verður rædd. Hugmyndir um sköpun og eðli tónsköpunar verða skoðaðar, m.a. í tengslum við höfundarrétt, almannarétt og endurnýtingu tónlistar, þ.e. sem efnivið nýsköpunar í tónlist.

Rímnakveðskapur, raftónlist, blús, rapp, grindcore, klassík, hip-hop, jazz, popp, pönk messur, breakbeat, ópera og dauðarokk.

Norræn trú (ÞJÓ437G)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Matur og menning: (NÆR613M)

Matur er mannsins megin, uppspretta orkunnar og forsenda lífsins. En matur er líka sneisafullur af merkingu. Matarhættir veita innsýn í heimsmynd okkar, lífssýn og listfengi og matur mótar tilveru okkar, líkama, samfélag, hagkerfi, hugarfar og siðferði. Sjálfsmynd okkar og minningar eru nátengdar mat og matur er einhver mikilvægasti miðillinn fyrir samskipti okkar við annað fólk.

Í námskeiðinu skoðum við hvað fólk borðar, hvernig, hvenær, með hverjum og hvers vegna. Með þeim hætti fáum við dýrmæta innsýn í kyngervi og kynslóðir, fæðuöryggi og rétt til matar, stéttaskiptingu og menningarlegan margbreytileika, skynheim og fegurðarskyn, tækni og matvælaframleiðslu, tísku og matarkúra, matarhefðir og menningararf, tilfinningar, vináttu og fjölskyldubönd. Matarhættir tengja þannig saman menningu og náttúru, hnattvæðingu og hið staðbundna, heimilið og vinnustaðinn, fortíð og samtíð, manneskjur og örverur.

Í námskeiðinu beinum við sjónum að sambandi matarframleiðslu og neyslu á 21. öld með sérstaka áherslu á lýðheilsu, siðferðislega neyslu og sjálfbærni.

Matur og menning eru þverfagleg viðfangsefni og því er þetta námskeið kennt í samstarfi námsbrauta í þjóðfræði og matvæla- og næringarfræði.

Menningararfur (ÞJÓ022M)

Hvað er menningararfur og hvaða hlutverki þjónar hann? Af hverju er hann í stöðugri útrýmingarhættu? Hvernig tengir hann saman fortíð og samtíð? Hvað á hann skylt við þjóðríkið? Söguvitund? Hnattvæðingu? Kapítalisma? Stjórnmál? Í námskeiðinu verður leitað svara við þessum spurningum, kynntar nýlegar rannsóknir þjóðfræðinga, mannfræðinga, listfræðinga, félagsfræðinga, safnafræðinga, sagnfræðinga og fornleifafræðinga á menningararfi og tekinn púlsinn á því sem er að gerast á þessu ört vaxandi sviði. 

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Hagnýt þjóðfræði (ÞJÓ445M)

Fjallað verður um hagnýtingu þjóðfræðilegrar þekkingar og hvernig aðferðir og vinnubrögð þjóðfræðinnar geta komið að notum til að breikka og dýpka umræðu og opnað leiðir til að hafa jákvæð samfélagsleg áhrif. Fjallað verður um tengsl þjóðfræði við ferðaþjónustu, safnastarf, listir og margvíslega miðlun þjóðfræðiefnis. Rætt verður um gagnasöfn tengd þjóðfræði á Íslandi og möguleika á hagnýtingu þeirra. Skoðað hvernig nýta má sögulegt efni, viðtöl og vettvangsrannsóknir, og setja niðurstöður fram, svo sem með sýningum, hátíðum og viðburðum, blaðaskrifum, bókaútgáfu, vefútgáfu, útvarpsþáttagerð og gerð  heimildamynda. Ólíkar aðferðir til að ná til ólíkra markhópa verða ræddar og hvernig miðla má efni til breiðra hópa gesta, lesenda, hlustenda eða áhorfenda. Siðferðileg, efnahagsleg, menningarleg og pólitísk álitamál við hagnýta þjóðfræði tekin til umfjöllunar.

Námskeiðið verður að hluta lotukennt, 3 daga í þriðju kennsluviku í Reykjavík og 4 daga í verkefnavikunni á Hólmavík á Ströndum. Nemendur vinna verkefni tengd hagnýtri þjóðfræði, en ekkert lokapróf er í áfanganum.

Þjóðerni, innflytjendur og þverþjóðleiki (MAN344G)

Námskeiðið fjallar um framlag mannfræðinnar til rannsókna á þjóðerni, fjölmenningarlegu samfélagi, innflytjendamálum og kynþáttahyggju. Gerð verður grein fyrir helstu viðfangsefnum mannfræðinnar á þessum sviðum og ólíkir fletir athugaðir í ljósi mikilvægis þjóðernis og fólksflutninga í heiminum í dag. Meðal annars verður skoðað við hvaða kringumstæður þjóðerni verður mikilvægt. Einnig verða athuguð tengsl þjóðernis við aðra þætti eins og stétt, kyn og menningu. Skoðuð verða þjóðernisfyrirbæri og fjölmenningarleg samfélög eins og þau birtast á mismunandi hátt á Íslandi og annars staðar í heiminum.

Mannfræði Íslands: Fortíð, nútíð og framtíð (MAN438G)

Námskeiðið fjallar um nokkur lykilatriði íslensks þjóðfélags og menningar frá sjónarhóli mannfræðinnar. Það gefur sögulegt yfirlit rannsókna í mannfræði á Íslandi og leggur sérstaka áherslu á málefni íslensks nútíma samfélags.  Kennt verður á ensku til þess að gera námskeiðið aðgengilegt nemendum sem eru ekki íslensku mælandi og til þess að efla ensku kunnáttu og þjálfa fræðileg skrif nemenda á ensku.

Félagssálfræði (FÉL109G)

Í námskeiðinu verður í upphafi fjallað um kenningarlegar forsendur félagsfræði og sálfræði og tengingu þeirra í félagssálfræði. Hópamyndun og samskipti innan hópa eru lykilþættir í umfjölluninni. Sérstök áhersla er á aðferðafræði félagssálfræðinnar s.s. þátttökuathuganir og tilraunir. Þá verður fjallað um hagnýta þætti félagssálfræðinnar t.d. í tengslum við afbrot, atvinnulíf og mannauðsstjórnum. Nemendur vinna verkefni á grundvelli rannsóknatexta sem hefur að markmiði aukinn skilning á samspili kenninga, aðferða og hagnýtingar. Það verkefni er helmingur námsmats, skriflegt próf hinn helmingurinn.

Að námskeiði loknu eiga nemendur að þekkja grunnhugtök í félagssálfræði og geta beitt þeim á samtímaviðfangsefni

Karlar og karlmennska (FÉL209G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum helstu áherslur þeirra sem rannsaka karla sem samfélagslegt kyn (gender). Gerð verður grein fyrir þeim þremur meginaðferðum sem beitt hefur verið við karlarannsóknir á þessari öld; sálgreiningu, félagssálfræði (kyn"hlutverk") og nýrri þróun í félagsvísindum sem leggur áherslu á "sköpun" eða "byggingu" karlmennsku. Fjallað verður um mismunandi gerðir karlmennsku og hvernig tilurð þeirra, niðurrif og uppbygging tengist öðrum formgerðum samfélagsins. Þáttur karla í uppeldis- og umönnunarstörfum innan og utan heimilis verður skoðaður og fjallað um íslenska rannsókn um karlmennsku og fjölskyldutengsl.

Félagsfræði dægurmenningar: Kvikmyndir, tónlist og annað afþreyingarefni (FÉL328G)

Að nota hið félagsfræðilega sjónarhorn á dægurmenningu getur hjálpað til við að skilja og skýra hina ýmsu þætti félagsgerðar, félagslegra samskipta og athafna sem og félagslegra breytinga. Í námskeiðinu verður farið í greiningu á afþreyingarefni eins og kvikmyndum, sjónvarpsþáttum og dægurtónlist með það að markmiði að nemendur fái þjálfun í því að beita sjónarhorni félagsfræðinnar og félagsfræðilegum kenningum á mismunandi félagslegar kringumstæður.

Menningartengd ferðaþjónusta (FER507G)

Í námskeiðinu verður hugað að þýðingu og skilgreiningu hugtaksins menningar í menningartengdri ferðaþjónustu með sérstöku tilliti til framsetningar og miðlunar ímynda og menningar á mismunandi vettvangi. Velt verður upp pólitískum og siðferðilegum spurningum hvað varðar söfnun, framsetningu og miðlun menningar í mismunandi samhengi og á mismunandi vettvangi, erlendis og hérlendis. Einnig verða skoðuð tengsl ferðaþjónustu við skapandi greinar. Spurningum varðandi eignarhald á menningararfleifð verða íhugaðar svo og í höndum hvers það að skapa menningararfleifð er.

Gripafræði (FOR303G)

Námskeiðið fjallar annars vegar um almennan grundvöll gripafræðinnar, gerðfræði og efnisfræði, og hins vegar um helstu flokka gripa sem finnast á Íslandi, leirker, steináhöld og steinílát, skartgripi og vopn, tréílát, vefnað, gler, krítarpípur o.fl.

Almenn félagsfræði (FÉL102G)

Fjallað er um hið félagsfræðilega sjónarhorn; helstu kenningar og beitingu þeirra á viðfangsefni í fortíð og samtíma. Markmið námskeiðsins er að nemendur öðlist yfirsýn um þekkingu helstu viðfangsefnum félagsfræðinnar. Áhersla er lögð á að tengja saman kenningar og niðurstöður rannsókna. Auk umfjöllunar um klassískar kenningar, nútímavæðingu og um miðlæg hugtök á borð við félagsgerð (social structure) og menningu (culture), kynnast nemendur rannsóknum á veigamiklum viðfangsefnum, t.d. lagskiptingu, fjöldahreyfingum, skipulagsheildum, hnattvæðingu, frávikum og sjúkdómum, kynjafræði, börnum og unglingum, innflytjendamálum og lífshlaupinu.

Inngangur að mannfræði (MAN103G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum undirstöðuatriði félagslegrar og menningarlegrar mannfræði og helstu efnisþætti greinarinnar. Fjallað er um verkefnasvið mannfræði, sögu greinarinnar, helstu kennistefnur, rannsóknaraðferðir og hugtök. Ennfremur er fjallað um skipan samfélaga almennt, tengsl vistkerfis og samfélags og félagslegar breytingar. Þá eru einstakir þættir félagsskipunar ræddir s.s. sifjar, stjórnskipan, hagskipan og trúarbrögð og fjallað er um rannsóknir mannfræðinga á íslensku samfélagi.

Fjölmiðlafræði (Inngangur að fjölmiðlafræði) (FÉL323G)

Markmið námskeiðsins er að veita nemendum þekkingu á félagsfræðilegum grundvelli fjölmiðla og þætti þeirra í samheldni flókinna þjóðfélaga. Yfirlit verður veitt um sögu boðskipta frá fyrstu prentuðum blöðum til stafrænnar miðlunar og áhersla lögð á að veita nemendum innsýn í samspil fjölmiðla við samfélagið og einstaklingana sem það skipa. Fjallað verður um helstu kenningar og niðurstöður innlendra og erlendra rannsókna á notkun og áhrifamætti fjölmiðla og er eignarhald, sjálfstæði fjölmiðla- og blaðamanna og fréttaframleiðsla á meðal þess sem er skoðað auk þess sem sígildar kenningar um dagskrár- og innrömmunaráhrif, siðafár, áróður, orðræðu og ímyndasköpun koma við sögu.

Norðurheimur á miðöldum (SAG716M)

Sögulegt yfirlit og saga rannsóknarhefðar um valin þemu norrænna miðalda, með áherslu á Ísland og Noreg frá víkingaöld fram til fjórtándu aldar. Þemu telja, m.a.: vald, konungur og ríki; lög og fæðardeilur; kyngervi, mægðir og félagstengsl; trú og hugarfar; kristnitaka, kristni og kirkja; efnahagur. Grunnþekking í atburðasögu tímabilsins er hjálpleg en ekki skilyrði. Leskunnátta í þýsku og norrænum málum er einnig hjálpleg en ekki skilyrði (skyldulesefni er allt á ensku). Nemendur semja eina ritgerð og stýra umræðum; ekkert skriflegt próf.

Inngangur að mannfræði (MAN103G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum undirstöðuatriði félagslegrar og menningarlegrar mannfræði og helstu efnisþætti greinarinnar. Fjallað er um verkefnasvið mannfræði, sögu greinarinnar, helstu kennistefnur, rannsóknaraðferðir og hugtök. Ennfremur er fjallað um skipan samfélaga almennt, tengsl vistkerfis og samfélags og félagslegar breytingar. Þá eru einstakir þættir félagsskipunar ræddir s.s. sifjar, stjórnskipan, hagskipan og trúarbrögð og fjallað er um rannsóknir mannfræðinga á íslensku samfélagi.

Mannfræði lista (MAN078G)

Í þessu námskeiði verður farið yfir umfjöllun mannfræðinga um list í gegnum tíðina. Ólíkar skilgreiningar á hugtakinu list verða skoðaðar og í því samhengi tengsl þessa hugtaks við fagurfræði og siðferði. Leitað verður svara við þeirri spurningu hvort líta megi á hugtakið sem algilt, hvort verk, sem hinni vestrænt mótuðu skynjun þykir listræn í öðrum menningarsamfélögum, séu í raun list fyrir þá sem skapa þessi verk. Höfundaréttur, upprunaleiki og ýmis vandamál samfara samskiptum ólíkra menningarlegra hefða verða einnig tekin til athugunar. Til að varpa ljósi á þessa þætti verður leitað í etnógrafíuna og tekin dæmi frá ýmsum samfélögum víða um heim.

Kynjamannfræði (MAN348G)

Kynjamannfræði er samheiti yfir kvennamannfræði, mannfræði kynmenningar og femíníska mannfræði. Í námskeiðinu er fjallað um tilurð og þróun kynjamannfræði og raktar helstu áherslur sem einkenna hvert tímabil. Fjallað er um réttindabaráttu íslenskra kvenna, hún skoðuð í staðbundnu og hnattrænu samhengi og kennarar í mannfræði fjalla um mismunandi viðfangsefni á fræðasviðinu í tengslum við femíniska mannfræði. Þar má nefna líffræðilega mannfræði, hnattvæðingu, fólksflutninga og fjölmenningu, gagnrýni af jaðrinum, hinsegin fræði og kynverund og karlmennskur. 

Afbrotafræði (FÉL309G)

Í námskeiðinu verður afbrotafræðin og helstu viðfangsefni hennar kynnt. Í grófum dráttum skiptist námskeiðið í tvennt. Í fyrri hlutanum verður farið í helstu kenningar og rannsóknir til að varpa ljósi á eðli afbrota og samfélagslegra viðbragða við þeim. Í þessu skyni verður klassísk og pósitívísk afbrotafræði skoðuð. Sérstök áhersla verður lögð á ýmsar félagsfræðilegar kenningar og rannsóknir á afbrotum, s.s. framlag formgerðarhyggju, samskiptaskólans og átakakenninga. Í síðari hluta námskeiðsins verða fjórar tegundir afbrota teknar fyrir (ofbeldisglæpir, kynferðisbrot, fíkniefnabrot og viðskiptaglæpir) og þær metnar í ljósi kenninga úr fyrri hluta og opinberrar stefnumörkunar í þessum málaflokkum.

Umhverfismannfræði (MAN509M)

Námskeiðið fjallar um rannsóknir mannfræðinnar og annarra fræðigreina félags- og mannvísinda á náttúru, umhverfi og tengslum manneskjunnar og umhverfis hennar. Ýmis grunnhugtök og fræðilegar hugmyndir sem umhverfismannfræðin og skyldar greinar nota verða kynnt og rædd.

Gerð er grein fyrir ýmsum tilraunum til að varpa ljósi á tilurð og einkenni ýmissa menningarstofnana og félagslegra ferla með skírskotun til vistkerfa og efnislegra skilyrða sem forsendu tilvistar þeirra. Þá verður vikið að gagnrýni sem þessi sjónarmið hafa sætt. 

Sérstaklega verður vikið að þeim nýju viðhorfum sem skapast hafa í umhverfismálum á síðustu árum, meðal annars hvað varðar auðlindanýtingu af ýmsu tagi og umhverfishyggju.

Síðast en ekki síst verður farið yfir ýmsa snertifleti loftslagsbreytinga og samfélaga víða um heim. Loftslag, loftslagsbreytingar og samfélög og menning verða einnig skoðuð í sögulegu ljósi, út frá ýmsum kenningum sem hafa komið fram um samband þeirra og gagnkvæm áhrif.

Nokkur etnógrafísk dæmi um samspil manns og umhverfis eru höfð til hliðsjónar í námskeiðinu. 

Kynjamyndir og kynusli: Inngangur að kynjafræði (KYN106G)

Í námskeiðinu er fjallað um helstu viðfangsefni kynjafræða í ljósi margbreytileika nútímasamfélaga. Kynjafræðilegu sjónarhorni er beitt til að gefa yfirlit yfir stöðu og aðstæður ólíkra hópa í samfélaginu. Kynnt verða helstu hugtök kynjafræða svo sem kyn, kyngervi, eðlishyggja og mótunarhyggja. Skoðað er hvernig kyn er ávallt samtvinnuð öðrum samfélagslegum áhrifabreytum.

Söfn sem námsvettvangur (SAF501G)

Einn megintilgangur safna á Íslandi er að skila menningar- og náttúruarfi landsins til komandi kynslóða og stuðla að aukinni þekkingu á þessari arfleifð og skilningi á tengslum hennar við umheiminn. Ætlast er til þess (samkvæmt safnalögum) að söfn reyni að „auka lífsgæði manna“ með því að efla skilning á þróun og stöðu menningar, lista náttúru eða vísinda. Söfn og safnfræðsla geta því haft áhrif á samfélag, hópa og einstaklinga. Safnafræði getur komið hér að liði og er megin viðfangsefni námskeiðsins.

Kynntar verða fræðilegar kenningar sem hafa að markmiði að stuðla að fjölbreyttri og áhrifamikilli fræðslu tengdri fornleifum, list, náttúruvísindum, menningarlegri arfleifð og öðrum viðfangsefnum safna. Hugað verður að fjölbreyttum markhópum safnfræðslu, hlutverki safngesta innan safna, rými, textagerð, margmiðlun, gagnvirkni og fleira.

Þetta er fjarkennslunámskeið sem skiptist í þrjár lotur. Í hverri lotu eru ör-fyrirlestrar frá kennara með hugleiðingum um námsefnið, gesta-fyrirlestrar (stafrænir) og aukaefni. Þrjár stað og/eða ZOOMlotur eru yfir önnina, þar sem nemendur fá fyrirlestra frá starfsmönnum safna og vinna að fræðsluverkefni í samstarfi við safn í Reykjavík. Verkefnið verður þróað út frá fræðilegum áhuga nemenda undir handleiðslu kennara og með aðstoð starfsmanna safnsins.

Fornleifafræði eftir 1500 (FOR702M)

Í nútíma heimi er auðvelt að hugsa um fortíðina sem eitthvað sem er langt í burtu og hversdeginum óviðkomandi – hvort sem það er heimsókn á safn eða jafnvel fornleifafræðinám, sagan virðist alltaf vera aðskilin frá hversdagsleikanum. Hún er áhugamál okkar eða eitthvað sem við skoðum okkur til skemmtunar. Markmið þessa námskeiðs er að skoða samtímann frá sjónarhorni fornleifa- og sagnfræði: á hvaða hátt er líf okkar afleiðing atburða sem gerðust í fortíðinni? Námskeiðið mun sýna hvernig fortíðin lifir í nútímanum – ekki sem sögustaðir eða fornleifafræðibók heldur sem eitthvað sem hefur áhrif á skipulag hversdagsins og efnisveruleikan sem við búum í. Þótt rætur þessa ferla nái aftur til líffræðilegrar þróunar okkar þá má færa sterk rök fyrir því að flestir áhrifavaldarnir sem skapa umhverfi okkar eigi sér upphaf á síðustu 500 árum.

Kenningar í ferðamálafræði (FER409G)

Á áttunda áratugnum byrjuðu fræðimenn að velta fyrir sér tilgangi, þróun og mikilvægi ferðamennsku í heiminum. Spurningar eins og „hver er ferðamaður?“, „hver er tilgangur þess að ferðast?“ og „hvað skilgreinir ferðalög?“ voru algengar framan af og enn þann dag í dag velta fræðimenn upp þessum sömu spurningum, þó með breyttum áherslum í síbreytilegum félagslegum og pólitískum aðstæðum.

Þessi áfangi leggur áherslu á helstu kenningar ferðamálafræðinnar og gefur innsýn í ólíkar nálganir og áherslur fræðanna. Krafa verður gerð á nemendur um að þeir velti fyrir sér mismunandi áherslum fræðimanna og setji fram eigin rannsóknarspurningar og móti hugsanlegar nálganir hvað varðar uppsetningu verkefnis í ferðamálafræðum.

Nýsköpun í ferðaþjónustu (FER613G)

Ferðaþjónusta og nýsköpun eru tíðum tengd sterkum böndum í umræðu um hagþróun og nýbreytni í samfélaginu. Ferðaþjónusta er út af fyrir sig talin til nýsköpunar í atvinnulífi hér á landi en eins hefur vaxandi athygli verið beint að frumkvöðlastarfi og nýsköpun innan greinarinnar sjálfrar.

Í námskeiðinu verður fjallað um nýsköpun og ferðaþjónustu út frá mismunandi hliðum. Farið verður ítarlega ofan í fræðilega umfjöllun um hugmyndir um nýsköpun almennt og í ferðaþjónustu sérstaklega og hvernig þær tengjast mismunandi skilningi á ferðaþjónustu sem atvinnugrein og nýsköpunarferlum. Fjallað verður um nýsköpun í þjónustufyrirtækjum, forsendur og tilgang og frumkvöðlastarf í tengslum við mismunandi gerðir ferðaþjónustu.

Nemendur munu vinna að verkefnum sem miða að því að tengja fræðilega umfjöllun við raundæmi úr atvinnulífinu.

Kyn, fjölmenning og margbreytileiki (KYN201G)

Fjallað um helstu viðfangsefni margbreytileika- og kynjafræða í ljósi gagnrýnnar fjölmenningarhyggju og margbreytileika nútímasamfélaga. Áhersla er á hvernig viðfangsefnin tengjast íslenskum veruleika og stjórnmálum.

Skoðað er hvernig félagslegar áhrifabreytur á borð við kyn, kynhneigð, þjóðernisuppruna, trúarskoðanir, fötlun, aldur og stétt eiga þátt í að skapa einstaklingum mismunandi lífsskilyrði og möguleika.

Kynnt verða helstu hugtök kynja- og margbreytileikafræða svo sem kyngervi, eðlishyggja og mótunarhyggja og skoðað hvernig félagslegar áhrifabreytur eru ávallt samtvinnaðar í lífi fólks. Áhersla er á hvernig málefni kyns, fjölmenningar og margbreytileika tengjast íslenskum veruleika og stjórnmálum. 

Félagsfræði fólksflutninga (FÉL034G)

Í auknum mæli er ungt fólk á farladsfæti. Þessi aukning kemur í kjölfar almennrar fólksfjölgunar, tæknilegra breytinga, víðara upplýsingaflæðis og breytta búsetuskilyrða. Flutningarnir vara mismunandi lengi en hafa til að mynda mikil áhrif á sjálfsvitund, félagstengsl og atvinnumöguleika. En tækifæri til flutninga sem bjóðast ungu fólki eru gjarnan samofin kyni, kynvitund, menntun, stétt, þjóðerni og ríkisborgararétti. Dæmi um slíka flutninga eru skiptinám, íþróttaiðkun, sjálfboðastarf, au-pair, ástarflutningar, heilsuflutningar, stríðsflutningar, alþjóðlegur aktivismi, glæpastarfsemi og langvarandi ferðalög.

Nýleg fræði um reynslu ungs fólks af hreyfanleika hafa verið að ryðja sér rúms innan félagsfræðinnar. Þar er gjarnan miðað við aldurinn 15-30 ára þegar talað er um ungt fólk. Samantekið varpa þessi fræði ljósi á hvaða efnahagslegu og persónulegu hvatar liggja að baki flutningum. Einnig hvernig félagslegt net, ímyndasköpun og tímabundnar aðstæður, eins og t.d. efnahagsleg kreppa eða þátttaka í réttindabaráttu, eru samofnar hvötum til flutninga. Fræðin draga líka fram hvaða hömlur, stofnanabundnar, félagslegar og fjárhagslegar, koma upp í kringum flutningana og á meðan á flutningunum stendur, og flétta við atbeina unga fólksins til að takast á við breyttar aðstæður. Að lokum sýna fræðin fram á áhrifin af flutningunum; á þá sem flytja persónulega, á fjölskyldumeðlimi og á viðkomustaðina.

Í þessu námskeiði verður því fjallað um kenningar um flutninga ungs fólks og stuðst við nýtilkomnar fræðigreinar á þessu sviði. Námskeiðið er ætlað sem kynningarnámskeið fyrir nemendur um félagslegan og landfræðilegan hreyfanleika í nútímasamfélagi. Áherslan er á að draga fram margvíslega reynslu ungs fólks af flutningum ásamt því að rýna í félagslega stöðu þeirra, völd og valdaleysi. Gagnrýnu ljósi verður beint að samtvinnun breyta í hnattrænu samhengi. Nemendur eru því hvattir til að rýna í efnið út frá fræðigreinum, eigin reynslu og framtíðarsýn fyrir íslenskt samfélag

Nútímakenningar í félagsfræði (FÉL404G)

Fjallað verður um nokkrar helstu kenningar í félagsfræði á 20. öld, m.a. vísindaheimspekilegar forsendur kenninga í þjóðfélagsfræðum, samskiptakenningar, átakakenningar og verkhyggju. Nemendur velja nýjar fræðibækur og tengja efni þeirra við þær kenningar sem fjallað er um í námskeiðinu.

Trú og töfrar (MAN329G)

Markmið námskeiðsins er að kynna hugmyndir og kenningar í mannfræði um trúarbrögð. Fjallað er sögulega um hugmyndir í mannfræði um þessi efni og hugmyndir og kenningar þær sem fram hafa komið kynntar. Efnislega er í námskeiðinu einkum fjallað um trú, töfra og galdur.

Kynferðisbrot, lög og réttlæti (FÉL601M)

Umræðan um kynferðisbrot og hvernig eigi að bregðast við þeim hefur farið hátt síðustu misseri, þá sérstaklega í kjölfar #MeToo hreyfingarinnar. Rannsóknir sýna að einungis lítill hluti kynferðisbrotamála eru kærð til lögreglunnar og aðeins örlítill hluti þeirra lýkur með sakfellingu. Því má segja að málaflokkurinn einkennist af réttlætishalla. Í auknum mæli sjáum við einnig þolendur kynferðisbrota segja sögu sína á samfélagsmiðlum eða í fjölmiðlum og í sumum tilvikum eru meintir gerendur ásakaðir opinberlega sem getur vakið ólík viðbrögð og haft ýmiss konar afleiðingar.

Í þessu námskeiði verður leitað skýringa á þessari samfélagsþróun út frá sjónarhóli réttarfélagsfræðinnar. Í réttarfélagsfræðinni er notast við félagsvísindalegar kenningar og aðferðir til að rannsaka lögin, lagalegar stofnanir og hegðun fólks í tengslum við lögin. Þannig er hægt að greina lagaleg fyrirbæri í félagslegu, menningarlegu og sögulegu samhengi. Til að varpa frekara ljósi á meðferð kynferðisbrota, verður einnig leitað í smiðju afbrotafræðinnar, þolendafræðinnar, kynjafræðinnar og heilbrigðisvísinda.

Meðal annars verður leitað svara við eftirfarandi spurningum: Hverjir fremja kynferðisbrot og af hverju? Hvernig er reynsla karla sem verða fyrir kynferðisbrotum önnur en reynsla kvenna? Hver er munurinn á réttarstöðu sakborninga og réttarstöðu brotaþola? Af hverju er munur á ætlun og framkvæmd laganna? Hvernig hefur refsivörslukerfið þróast? Hvað einkennir lögfræðinámið og lögfræðistéttina? Hver er munurinn á réttarvitund og réttarmenningu? Hver er munurinn á lagalegu réttlæti og félagslegu réttlæti? Hvernig eru óhefðbundin réttarkerfi betri eða verri en hefðbundin réttarkerfi? 

Mannfræði borga (MAN507M)

According to the United Nation’s Department of Economic and Social Affairs, slightly over half of the world’s population lives in urban areas. This is projected to be 66% percent by the year 2050, with Africa and Asia accounting for 90% of this new urban growth. Urban anthropology has increasingly played a critically important role in the development of the discipline of anthropology in terms of theory, research methods and social justice movements. This course provides an historical overview of the development of urban anthropology and on through to recent developments. An emphasis will be placed on anthropological theory and research methods, but also issues such as social justice, architecture, design and urban planning. The course will cover, among others, the early Chicago ethnographers and early urban poverty research, utopian and modernist urban planning, power and built form, divisions and gated communities, crime and urban fear, urban homelessness, and the governance of built spaces. The course will conclude with a section on cities in transition, which includes a focus on the post-industrial/global city, the effects of neoliberalism on urban spaces, and a discussion of the possible future(s) of urbanism and the role of anthropology in understanding these developments.

Students must have completed 120 ECTS in their BA study before attending this course

Ójöfnuður: Efnahagur, kyn og minnihlutahópar (FÉL264G)

Ójöfnuður hefur löngum verið eitt meginhugtak félagsfræðinnar, enda hefur hún mikið fjallað um hvernig gæðum í samfélaginu er skipt og með hvaða afleiðingum. Lengi var talið að Ísland væri tiltölulega jafnt samfélag, en endurskoðun á fortíðinni hefur leitt í ljós að ójöfnuður hefur verið meiri en við höfum viljað viðurkenna í gegnum tíðina. Það sem er kannski mikilvægara er að efnahagslegur ójöfnuður hefur verið breytilegur til lengri tíma og frá tíunda áratugnum til allra síðustu ára hafa orðið miklar sveiflur í skiptingu tekna, eigna og fjárhagsþrenginga. Félagsfræðin hefur víða nálgun á birtingarform ójafnaðar í samfélaginu, til dæmis út frá kyni, aldri, þjóðerni, kynþætti og kynhneigð. 

Í þessu námskeiði munum við skoða helstu kenningar og rannsóknir félagsfræðinnar um ójöfnuð og setja þær í íslenskt samhengi. Við munum velta fyrir okkur hvers konar ójöfnuður er til staðar í samfélaginu og hvort ákveðnar tegundir ójöfnuðar eigi eftir að skipta meira máli í framtíðinni, meðal annars út frá breytingum í samfélagsumhverfinu og í samsetningu mannfjöldans. Að auki munum við skoða afleiðingar ójöfnuðar á líf einstaklinga, til dæmis varðandi heilsu þeirra, völd, afkomu og þátttöku í samfélaginu.

Félagsleg frávik, jaðarsetning og mannréttindi (Félagsfræði frávikshegðunar) (FÉL262G)

Viðfangsefnið í námskeiðinu eru samskiptakenningar í félagsfræði (Interactionism, Phenomenology og Ethnomethodology) eða svokallaðar míkrókenningar. Farið verður í fræðilegan grundvöll sjónarhornsins og hefðbundna vísindahyggju(positivism/empirism). Dæmi verða tekin úr veruleika samtímans um útfærslu þessara sjónarhorna. Áhersla verður lögð á samskipti, heimsmynd, sögulegar kringumstæður, merkingu/túlkun, vald/hagsmuni og sérstaklega á tilhneigingu til sjúkdómsvæðingar á hegðan sem brýtur í bága við viðmið samfélagsins.

Mannfræðikenningar I (MAN203G)

Í námskeiðinu er fjallað um helstu kenningar í almennri mannfræði frá upphafi að áttunda áratug 20. aldar. Rakinn er hugmyndalegur aðdragandi að kenningafræði mannfræðinnar. Fjallað er um helstu kennistefnur s.s. þróunarhyggju, virknihyggju og hinar ýmsu tegundir gerðarhyggju, þá höfunda sem mótuðu þessar kennistefnur, verk þeirra og tengsl rannsókna og kenninga.

Íslensk fornleifafræði (FOR201G)

Yfirlitsnámskeið um íslenska fornleifafræði, sögu hennar, viðfangsefni og stöðu þekkingar. Farið er yfir helstu strauma í íslenskri fornleifafræði og fjallað ítarlega um sex lykilstaði sem endurspegla áherslur og viðfangsefni íslenskrar fornleifafræði. Kynntar verða helstu rannsóknir sem gerðar hafa verið og fjallað um áhrif þeirra á söguskynjun Íslendinga og fræðilega umræðu. Að námskeiði loknu eiga nemendur að kunna skil á einkennum íslenskra fornleifa og geta lýst helstu tegundum gripa, þeim efnum og þeirri tækni sem liggja til grundvallar íslenskri menningarsögu.

Kynjafræðikenningar (KYN202G)

Kynjafræði er þverfræðileg. Hér verður heimspekilegur og kenningalegur grundvöllur kynjafræða og gagnrýnið inntak þeirra skoðað.

Fjallað er um birtingarform og merkingu kyns (e. sex) og kyngervis (e. gender) í tungumáli og menningu, sögu, samfélagi og vísindum. Sjónarmið fræðanna eru kynnt og tengsl þeirra við aðferðafræði.

Í námskeiðinu er fjallað um heimspekilegan og kenningalegan grundvöll kynjafræða og gagnrýnið og þverfræðilegt inntak þeirra. Fjallað er um birtingarform og merkingu kyns (e. sex) og kyngervis (e. gender) í tungumáli og menningu, sögu, samfélagi og vísindum. Sjónarmið fræðanna eru kynnt og tengsl þeirra við aðferðafræði. Þá eru nemendur þjálfaðir í að beita á sjálfstæðan og gagnrýninn hátt fræðilegum hugtökum og aðferðum.

Samfélags- og nýmiðlar (FÉL443G)

Námskeiðið er helgað hinum svofelldu samfélagsmiðlum (Facebook, Twitter, Snapchat o.s.frv) sem hafa á umliðnum árum, og það á fremur stuttu tímabili, markað djúp spor í sögu fjölmiðla og á margan hátt breytt eðli og eigindum fjölmiðlunar (og margir vilja líta svo á þessi fyrirbæri séu ekki eiginlegir fjölmiðlar). Sérstaklega verður litið til þeirra rullu sem þessir gagnvirku samfélagsmiðlar spila í nútímanum, bæði á makróstigi (stofnanir, eignarhald) og míkróstigi (samskipti einstaklinga og hópa). Áhrif þessara miðla á daglegt líf; samskipti, menningarneyslu, pólitík o.fl eru óumdeild og litið verður til nýjustu rannsókna á þessu sviði.

Listin að ferðast (LAN205G)

Þetta námskeið fjallar um mismunandi tegundir ferðamennsku og birtingarmyndir ferðaþjónustu á ólíkum svæðum. Námskeiðið skoðar tiltekna strauma ferðamennsku eins og massaferðamennsku, fátækraferðamennsku og bakpokaferðamennsku ásamt því að kynna kenningar um drifkrafta ferðalaga. Umfjöllunin er tengd ákveðnum landsvæðum og sett í samhengi við samfélagslega þróun þeirra. Þannig er lögð áhersla lögð á að veita innsýn í landfræðilegt samhengi ferðaþjónustu í heiminum í dag ásamt þeim álitamálum og úrlausnarefnum sem ferðamennska á við að etja á ólíkum stöðum.

Safn og samfélag: Sirkus dauðans? (SAF603M)

Fjallað verður um samfélagslegt hlutverk safna út frá margvíslegum sjónarhornum: efnahagslegum, pólitískum, menningarlegum, félagslegum og síðast en ekki síst alþjóðlegum. Fjallað verður meðal annars um hlutverk safna í hugmyndinni um þjóð, lagalegt umhverfi safna, rekstrarform, staða og hlutverk þjóðarsafna, safna í eigu sveitarfélaga, félagasamtaka og einkafyrirtækja, fjármögnun safnastarfs, stefna yfirvalda í málefnum safna, söfn og mannréttindi, söfn og áföll (trauma), kynjahugmyndir og fleira. Í námskeiðinu er einnig hugað að möguleikum safna á að virkja fólk og samfélög til þátttöku í starfsemi þeirra eins og söfnun, heimildaöflun, sýningarstjórnun, sýningargerð og annarri miðlun. Skoðuð verða innlend og erlend dæmi. Eftir því sem því verður komið við, eru farnar ein til tvær vettvangsferðir. Námskeiðið er eingöngu kennt í fjarnámi.