Vinnulag í félagsfræði, mannfræði og þjóðfræði (FOM101G)

Markmið námskeiðsins er að undirbúa nemendur fyrir frekara háskólanám í mannfræði og þjóðfræði. Námskeiðið veitir nemendum alhliða þjálfun í faglegum vinnubrögðum í þessum greinum. Fjallað er um grunnatriði gagnaöflunar, heimildameðferðar, fræðilegra skrifa og miðlunar í ræðu og riti. Aðgengi að tímaritum og bókum á fræðasviðinu er kynnt sem og sú stoðþjónusta sem nemendum og öðrum sem sinna fræðastörfum stendur til boða. Sérstök grein er gerð fyrir öflun og notkun rafrænna gagna. Farið er í grunnþætti meðferðar og úrvinnslu heimilda og þjálfuð færni í heimildavinnslu og frágangi tilvitnana, tilvísana og heimildaskrár. Þá er fjallað um grundvallaratriði í framsetningu fræðilegs efnis og þekkingar í ræðu og riti og nemendur þjálfaðir í að skipuleggja og miðla viðfangsefnum á fræðilegan hátt. Að námskeiðinu loknu ættur nemendur að hafa skýra hugmynd um þær kröfur sem gerðar eru til fræðilegra vinnubragða nemenda í háskólanámi í mannfræði og þjóðfræði og þær aðferðir sem beita þarf til að uppfylla þær kröfur.

Sagnir, ævintýri og sagnamenn: Þjóðsagnafræði (ÞJÓ104G)

Í námskeiðinu verður þjóðsagnafræði kynnt sem sérstök grein innan þjóðfræðinnar. Fjallað verður um helstu kenningar um uppruna, einkenni og útbreiðslu þjóðsagna, hlutverk þeirra í samfélögum, söfnun, skráningaraðferðir og varðveislu. Meðal fræðimanna sem hér koma við sögu eru Antti Aarne, Inger M. Boberg, Bruno Bettelheim, Linda Dégh, Stith Thompson, Timothy Tangherlini og Alan Dundes. Þá verður gerð grein fyrir helstu flokkum munnmæla og fjallað sérstaklega um formgerð og greiningu þjóðsagna og ævintýra í ljósi helstu kenninga þar um, þ.á m. Algirdas Greimas, Bengts Holbek, Max Lüthis, Axels Olriks og Vladimirs Propps.

Vinnulag
Námið fer einkum fram með lestri nemenda og fyrirlestrum kennara, en einnig með umræðum svo sem kostur er. Hver nemandi heldur auk þess stutta, munnlega framsögn í kennslustund, tekur þátt í umræðuhópi, vinnur verkefni með gerða- eða minnaskrár og skrifar stutta ritgerð um kjörbók.

Inngangur að þjóðfræði (ÞJÓ103G)

Þjóðfræði kynnt sem fræðigrein á íslenska og alþjóðlega vísu. Helstu hugtök þjóðfræðinnar skýrð sem og svið hennar. Rætt er meðal annars um kenningar um hópa, efnismenningu, siði, túlkun þjóðfræðiefnisins og hlutverk þjóðfræðinnar. Þá verður rætt ítarlega um rannsóknarsögu þjóðfræði hérlendis og í nágrannalöndum. Stuðst verður við aðalinngangsrit um þjóðfræði og greinar helstu þjóðfræðitímarita.

Vinnulag
Kennsla fer fram í fyrirlestrum kennara og umræðum hópsins, auk þess sem nemendur flytja fyrirlestra og stjórna umræðum. Nemendum  gefst tækifæri til að vinna einn tíu mínútna útvarpsþátt um þjóðfræðileg efni.

Söfnun þjóðfræða (ÞJÓ204G)

Kynntar verða aðferðir við söfnun, varðveislu og útgáfu þjóðfræðaefnis, jafnt sagna og kvæða sem þjóðsiða. Námskeiðið byggist að mestu upp á verklegum æfingum í samráði við kennara: Afmörkun söfnunarverkefnis, viðtölum við heimildarmenn, skráningu og frágangi til varðveislu og útgáfu.

Vinnulag

Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum í kringum sjálfstæð nemendaverkefni.

Efnismenning: Hlutirnir, heimilið, líkaminn (ÞJÓ205G)

Í námskeiðinu verður efnisleg hversdagsmenning tekin til gagngerrar umfjöllunar. Gefið verður yfirlit yfir þetta þverfaglega rannsóknarsvið og rýnt jöfnum höndum í dæmi úr samtímanum og frá fyrri tíð, íslensk og erlend. Meðal annars verður fjallað um föt og tísku, matarhætti, hlutina sem umkringja okkur í daglega lífinu, rusl og hreinlæti, handverk og neyslumenningu, hús og garða, heimilið, borgarlandslag, söfn og sýningar. Um leið kynnast nemendur ýmsum kenningum og sjónarhornum sem leggja t.a.m. áherslu á mannslíkamann, kyngervi, neyslu, rými og stað.

Vinnulag
Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Lúsakambar, hlandkoppar og kynlíf: Þjóðhættir og daglegt líf í sveitasamfélaginu (ÞJÓ447G)

Athugið, námskeiðið kennt annað hvert ár. 

Í námskeiðinu er fjallað um þjóðhætti og daglegt líf í íslenska sveitasamfélaginu fyrr á öldum, jafnt til sjávar og sveita. Rætt er um aðferðir við rannsókn á efnismenningu, þjóðháttum og daglegu lífi og viðfangsefnið sett í erlent rannsóknarsamhengi. Nemendur kynnast margvíslegum þjóðháttarannsóknum og fjallað er á gagnrýnin hátt um ólíka heimildaflokka - yfirlitsrit, fræðirit og ýmsar frumheimildir. Lögð er áhersla á að greina hugmyndafræði hversdagsins og lífsferil einstaklinga í gamla sveitarfélaginu, um leið og skoðað er hvaða aðferðir dugi best til að rannsaka lífshætti fólksins sem þar ól allan sinn aldur. M.a. er unnið með óprentaðar persónulegar heimildir, svör við spurningalistum og dagbækur.

Hugarflug norðursins (ÞJÓ211G)

(Kennt á ensku, en nemendur sem þess óska geta skilað verkefnum á íslensku)

Both fixed and relative, lived and imagined, the North has been a reservoir of imaginary potential. In this potentiality, modern subjects -- local and distant -- might regenerate and reinvigorate. The North contains apparent contradictions: beautiful and terrifying, invigorating and deadly. The imagery of such an imagined and real north, read through history, folklore, literature, film, is the subject of this course. Comparative, interdisciplinary, and multi-sited, our investigations focus on the ways in which the construction of the North has been a contested field representing different agendas and offering divergent outcomes.

Ráðstefnumálstofa í þjóðfræði: Norræna þjóðfræðingið í Reykjavík 2022 (ÞJÓ061G)

Dagana 14.-16. júní 2022 fer Norræna þjóðfræðiþingið fram við Háskóla Íslands. Þangað safnast þjóðfræðingar frá öllum Norðurlöndunum og víðar að, prófessorar, rannsakendur, ritstjórar, framhaldsnemar og safnafólk, og kynna nýjustu rannsóknir í faginu, takast á um hugmyndir, víkka sjóndeildarhringinn og njóta félagsskapar við fólk sem slær um sig með sömu hugtökunum. 

Norræna þjóðfræðiþingið er deigla nýrrar þekkingar og leiðir saman á þriggja ári fresti sænska, norska, danska, finnska, færeyska og íslenska þjóðfræðinga. Þangað sækja þeir innblástur og segja frá eigin verkefnum, deila með kollegunum og deila við kollegana, leggja drög að samstarfi og rækta vináttuna. 

Í þessari málstofu förum við í saumana á dagskrá ráðstefnunnar, kynnum okkur lykilfyrirlesara, köfum ofan í einstakar málstofur eftir áhugasviði þátttakenda, rýnum í þema ráðstefnunnar, kortleggjum ólíkar hefðir og áherslur í þjóðfræði á Norðurlöndum og tökum púlsinn á því sem helst er að gerast í faginu akkúrat núna. Um leið undirbýr málstofan nemendur undir að taka þátt í ráðstefnunni í júní.

Norræn trú (ÞJÓ437G)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Orðræða líkamans (ABF301G)

Fjallað verður um nýlegar stefnur innan feminískra bókmenntakenninga og kynjafræði sem snúa að líkamanum bæði sem huglægu og hlutlægu fyrirbrigði. Lesin verða fræðirit og valdir textar eftir bæði karl- og kvenhöfunda og kenningum um orðræðu, málnotkun, táknfræði og líkamann beitt við textagreiningu og umfjöllun. Ekki er ætlast til forkunnáttu en reiknað er með að að námskeiði loknu séu nemendur færir um að vinna úr og beita slíkum fræðikenningum á bókmenntatexta. Krafist er virkra þáttöku í formi umræðna, lesturs og verkefnavinnu.

Hrollvekjur (ABF113G)

Fjallað verður um hrollvekjuna sem bókmennta- og kvikmyndagrein með sérstakri áherslu á þróun hennar síðustu áratugina. Verkin verða greind með hliðsjón af hefðinni, helstu samtímastraumum og fræðiritum á sviðinu.

Dragademían: Húmor, reiði og hinsegin kvenleiki frá Mae West til RuPaul (KVI312G)

Í námskeiðinu verður fjallað um drag sem listform og sérstök áhersla lögð á kvenleika í hinsegin menningu. Í hverri viku verða bæði fyrirlestrar og kvikmyndasýningar sem ætlað er að vekja umræður um ólíkar birtingarmyndir hinsegin kvenleika. Kvikmyndirnar og lesefni námskeiðsins munu bregða birtu á fjölbreytileika kvenímynda í dragi, áhrifin sem drag getur haft og þær konur sem hafa mótað það hvernig dragdrottningar skapa persónur sínar. Nemendur munu halda „dragbók“ um kvikmyndirnar, sem verða bæði leiknar frásagnarmyndir og heimildarmyndir, og sjónvarpsþætti sem eru hluti heimanámsins, þar sem þeir setja efnið í samhengi við lesefni og fyrirlestra. Að auki verður eitt verkefna námskeiðsins helgað íslensku dragi og í því samhengi munu nemendur bregða sér á eina af sýningum Drag-Súgs. Dragademían nálgast drag með opnum huga og gerir tjáningu listafólks sem er sís, trans og kynsegin að viðfangsefni sínu, með það markmið að greina virkni hefðbundins og óhefðbundins kvenleika í list sem tjáir og vekur margvíslegar, en oft flóknar, tilfinningar.

Inngangur að hnattrænni heilsu (MAN350G)

Nám í hnattrænni heilsu (e. global health) dýpkar skilning nemanda á því að við lifum í menningarlega fjölbreyttum heimi með margvíslegum hnattrænum tengslum. Það sem gerist á einum stað hefur áhrif á líf og heilsu annars staðar eins og Ebólufaraldurinn og flóttamannastraumurinn til Evrópu eru nýleg dæmi um. Einnig getur fátækt, ójöfnuður og veikburða heilbrigðis- og menntakerfi leitt til átaka og fólksflutninga innan og milli landa og heimsálfa. Heilsa og vellíðan einstaklinga er því flókið samspil félagslegra áhrifaþátta þar sem við búum, lifum og döfnum. Hvernig við styðjum við góða heilsu, styrkjum forvarnir og læknum sjúka verður því ekki eingöngu byggt á læknisfræðilegum nýjungum í lækningum og heilbrigðisþjónustu.

Markmið námskeiðsins er að kynna fræðasviðið hnattræn heilsa og helstu áherslur og viðfangsefni með sérstaka áherslu á milli- og lágtekjulönd. Fjallað verður meðal annars um hugtakið hnattræn heilsa, ójöfnuð og aðra áhrifaþætti á heilsu og vellíðan, uppbyggingu heilbrigðisþjónustu, þróunarsamvinnu, þúsaldarmarkmiðin, ný markmið um sjálfbæra þróun, framlag félagsvísinda og siðferðileg álitamál.

Í beinu framhaldi af þessu námskeiði geta nemendur tekið námskeiðið ‘Verkefni: Hnattræn heilsa’ (MAN436G; 4e). Vakin er athygli á því að það þarf sérstaklega að skrá sig í það námskeið.

Námskeiðið er á ensku fyrir nemendur sem eru í stað- og fjarnámi.

Sjálfsmyndir, kyngervi og samfélag (LIS415G)

Sjálfsmyndir myndlistarmanna er fjölbreytt flóra myndverka þar sem listamaðurinn nýtir eigin líkama sem viðfangsefni. Gerð slíkra mynda hefur verið samofin nútímalistum allt frá endurreisn til samtíma. Í þeim birtist fjölþætt afstaða listamanna til viðfangsefnis síns, hvort sem um er að ræða sálræna sjálfsskoðun, tjáningu á stöðu innan samfélagsins, táknsögur um mikilvægi myndlistar, eða gagnrýna afstöðu til viðburða líðandi stundar. Í námskeiðinu verða sjálfsmyndir innlendra jafnt sem erlendra listamanna frá ólíkum tímabilum rannsakaðar með tilliti til þessara þátta. Hér er víkjandi meiður myndlistar notaður til að varpa ljósi á víðara samhengi listar í heild.

Stúlknagarmar og dyggðugar frúr. Konur á Íslandi 1809-1871 (SAG347G)

Í námskeiðinu er fjallað um stöðu kvenna á Íslandi á 19. öld, fyrir tíma hinnar formlegu kvenréttindahreyfingar. Kafað verður ofan í æviminningar og sendibréf og ýmsar sögulegar heimildir sem varpa ljósi á möguleika og atbeina kvenna, í sveit og bæ. Skoðað verður hvaða réttinda konur nutu fyrir lögum – voru þær sjálfráða? Gátu þær farið utan til mennta? Gifst þeim sem þær vildu? Verið með eigin rekstur? Í hvernig fötum gengu þær? Hvaða störfum sinntu þær? Og hver var staða þeirra í alþjóðlegum samanburði?   

Gripafræði (FOR303G)

Námskeiðið fjallar annars vegar um almennan grundvöll gripafræðinnar, gerðfræði og efnisfræði, og hins vegar um helstu flokka gripa sem finnast á Íslandi, leirker, steináhöld og steinílát, skartgripi og vopn, tréílát, vefnað, gler, krítarpípur o.fl.

Inngangur að mannfræði (MAN103G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum undirstöðuatriði félagslegrar og menningarlegrar mannfræði og helstu efnisþætti greinarinnar. Fjallað er um verkefnasvið mannfræði, sögu greinarinnar, helstu kennistefnur, rannsóknaraðferðir og hugtök. Ennfremur er fjallað um skipan samfélaga almennt, tengsl vistkerfis og samfélags og félagslegar breytingar. Þá eru einstakir þættir félagsskipunar ræddir s.s. sifjar, stjórnskipan, hagskipan og trúarbrögð og fjallað er um rannsóknir mannfræðinga á íslensku samfélagi.

Menningartengd ferðaþjónusta (FER507G)

Í námskeiðinu verður hugað að þýðingu og skilgreiningu hugtaksins menningar í menningartengdri ferðaþjónustu með sérstöku tilliti til framsetningar og miðlunar ímynda og menningar á mismunandi vettvangi. Velt verður upp pólitískum og siðferðilegum spurningum hvað varðar söfnun, framsetningu og miðlun menningar í mismunandi samhengi og á mismunandi vettvangi, erlendis og hérlendis. Einnig verða skoðuð tengsl ferðaþjónustu við skapandi greinar. Spurningum varðandi eignarhald á menningararfleifð verða íhugaðar svo og í höndum hvers það að skapa menningararfleifð er.

Fjölmiðlafræði (Inngangur að fjölmiðlafræði) (FÉL323G)

Markmið námskeiðsins er að veita nemendum þekkingu á félagsfræðilegum grundvelli fjölmiðla og þætti þeirra í samheldni flókinna þjóðfélaga. Yfirlit verður veitt um sögu boðskipta frá fyrstu prentuðum blöðum til stafrænnar miðlunar og áhersla lögð á að veita nemendum innsýn í samspil fjölmiðla við samfélagið og einstaklingana sem það skipa. Fjallað verður um helstu kenningar og niðurstöður innlendra og erlendra rannsókna á notkun og áhrifamætti fjölmiðla og er eignarhald, sjálfstæði fjölmiðla- og blaðamanna og fréttaframleiðsla á meðal þess sem er skoðað auk þess sem sígildar kenningar um dagskrár- og innrömmunaráhrif, siðafár, áróður, orðræðu og ímyndasköpun koma við sögu.

Líkaminn og kynverundin: Frelsi og fjötrar (FÉL326G)

Í námskeiðinu verður sjónum beint að nokkrum þáttum kynverundar (sexualities), breytingum og þróun frá upphafi 20. aldar og íslensk þróun sérstaklega skoðuð. Við fjöllum um rannsóknir sem gerðar hafa verið á kynverund og kynhegðun allt frá bók Richard von Krafft-Ebing, Psychopathia Sexualis (1886) og til nýlegra rannsókna í nágrannalöndum okkar. Sérstaklega verður litið til breytinga á stöðu sam- og tvíkynhneigðra og fjallað um BDSM-fólk og blæti ýmiskonar. Kynlíf sem verslunarvara verður skoðað, allt frá auglýsingum og íþróttum til kláms og vændis. Áhrif trúarbragða, menntakerfis, fjölskyldna og vinnustaða á kynlíf og kynlífshegðun fær umfjöllun, sem og barneignir og kynferðisleg heilsa. Loks verður fjallað um kynferðislegt ofbeldi, nauðganir, þvinganir og áreitni ýmiss konar og þá þróun síðustu ára að krafa kvenna  um kynjajafnrétti hefur í æ ríkari mæli beinst að stöðu líkama þeirra eins og sjá má í hreyfingum á borð við #freethenipple og #metoo.

Námsmat verður í formi verkefnis / ritgerðar og skriflegs lokaprófs.

Almenn félagsfræði (FÉL102G)

Fjallað er um hið félagsfræðilega sjónarhorn; helstu kenningar og beitingu þeirra á viðfangsefni í fortíð og samtíma. Markmið námskeiðsins er að nemendur öðlist yfirsýn um þekkingu helstu viðfangsefnum félagsfræðinnar. Áhersla er lögð á að tengja saman kenningar og niðurstöður rannsókna. Auk umfjöllunar um klassískar kenningar, nútímavæðingu og um miðlæg hugtök á borð við félagsgerð (social structure) og menningu (culture), kynnast nemendur rannsóknum á veigamiklum viðfangsefnum, t.d. lagskiptingu, fjöldahreyfingum, skipulagsheildum, hnattvæðingu, frávikum og sjúkdómum, kynjafræði, börnum og unglingum, innflytjendamálum og lífshlaupinu.

Kynjamyndir og kynusli: Inngangur að kynjafræði (KYN106G)

Í námskeiðinu er fjallað um helstu viðfangsefni kynjafræða í ljósi margbreytileika nútímasamfélaga. Kynjafræðilegu sjónarhorni er beitt til að gefa yfirlit yfir stöðu og aðstæður ólíkra hópa í samfélaginu. Kynnt verða helstu hugtök kynjafræða svo sem kyn, kyngervi, eðlishyggja og mótunarhyggja. Skoðað er hvernig kyn er ávallt samtvinnuð öðrum samfélagslegum áhrifabreytum.

Söfn sem námsvettvangur (SAF501G)

Einn megintilgangur safna á Íslandi er að skila menningar- og náttúruarfi landsins til komandi kynslóða og stuðla að aukinni þekkingu á þessari arfleifð og skilningi á tengslum hennar við umheiminn. Ætlast er til þess (samkvæmt safnalögum) að söfn reyni að „auka lífsgæði manna“ með því að efla skilning á þróun og stöðu menningar, lista náttúru eða vísinda. Söfn og safnfræðsla geta því haft áhrif á samfélag, hópa og einstaklinga. Safnafræði getur komið hér að liði og er megin viðfangsefni námskeiðsins. 

Kynntar verða fræðilegar menntakenningar sem hafa að markmiði að stuðla að fjölbreyttri og áhrifamikilli fræðslu tengdri fornleifum, list, náttúruvísindum, menningarlegri arfleifð og öðrum viðfangsefnum safna. Hugað verður að fjölbreyttum markhópum safnfræðslu, hlutverki safngesta innan safna, rými, textagerð, margmiðlun, gagnvirkni og fleira.

Námskeiðið skiptist í þrjár lotur. Í hverri lotu eru fyrirlestrar frá kennara með hugleiðingum um námsefnið og gesta-fyrirlestrar. Tvær til þrjár staðlotur eru yfir önnina, þar sem nemendur fá fyrirlestra frá starfsmönnum safna. Nemendur vinna að hagnýtum fræðsluverkefnum í samstarfi við safn/söfn til námsmats. Námskeiðið er eingöngu kennt í fjarnámi.

Hvað ætlar þú að verða? Starfsþróun í þjóðfræði (ÞJÓ336G)

Hagnýtt námskeið sem miðar að því að gera nemendum kleift að yfirfæra þekkingu og hæfni úr grunnnámi í þjóðfræði á vinnumarkað. Verkefnavinnu er ætlað að auka sjálfsþekkingu og efla starfshæfni nemenda eftir að námi lýkur með áherslu á færni til að tengja saman fræðilega og hagnýta þekkingu með skapandi og gagnrýnum hætti. Nemendur kynna sér starfsemi tiltekinna einstaklinga, fyrirtækja eða stofnana og fá þannig innsýn í þau ólíku störf sem þjóðfræðingar sinna. Nemendur velja tvo aðila úr hópi samstarfsaðila sem kynntur verður á upphafsvikum námskeiðs. Gert er ráð fyrir að u.þ.b. 10-15 klst. sé varið á vettvangi í verkefnaviku námsbrautar. Námsmat felst alfarið í verkefnavinnu auk þess sem skyldumæting er í tíma.

Munnleg hefð og íslenskar fornsögur og kvæði (ÞJÓ323G)

Athugið, námskeiðið er kennt annað hvert ár. 

Lögð verður til grundvallar kenning Alberts B. Lord um munnlegan kvæðaflutning (munnlega kenningin) í bókinni The Singer of Tales. Þá verða raktar þær rannsóknir sem fram hafa komið í kjölfar hennar og reynt að meta hvaða áhrif kenningin hefur á rannsóknir miðaldabókmennta sem byggja að hluta á munnlegri hefð. Í seinni hluta námskeiðsins verður tekið mið af eddukvæðum og nokkrar Íslendingasögur lesnar vandlega með hliðsjón af kenningum um sagnfestu- bókfestu- og nýsagnfestu. Kennslan fer fram með fyrirlestrum kennara og umræðum. Nemendum er ætlað að vinna sjálfstæð verkefni og skila greinargerðum um efni nokkurra bóka og greina.

Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum í bland við sjálfstæð nemendaverkefni um rannsóknaviðfangsefni námskeiðsins.

Íslenskar sagnir, þjóðtrú og samfélag: Sagnahefð, hulduverur og sköpun þjóðarímyndar (ÞJÓ340G)

Í námskeiðinu verður íslensk sagna og þjóðtrúarhefð rannsökuð í ljósi frumheimilda og fræðilegrar umræðu á síðustu árum. Meginviðfangsefnið verður hvernig íslenskar sagnir hafa orðið til, gengið frá manni til manns og lifað og þróast I munnlegri hefð. Rætt verður um samhengi íslenskrar þjóðsagnasöfnunar á 19. og 20. öld og skoðað hvernig Sagnagrunnurinn, kortlagður gagnagrunnur um sagnir þjóðsagnasafnanna, getur nýst sem rannsóknartæki. Þá verður sjónum beint að efnisflokkum íslenskra sagna og fjallað um það hvernig sagnir kortleggja landslag, menningu og náttúru og gefa  innsýn inn í hugmynda- og reynsluheim fólksins sem deildi þeim. Jafnframt verður reynt að meta hvað sagnirnar geta sagt um þjóðtrú á Íslandi og hugað sérstaklega að reynslusögnum (memorat) og heimildagildi þeirra. Nemendur munu einnig kynnast helstu flökkusögnum á Íslandi og því hvernig mismunandi sagnahefðir og þjóðtrú nágrannalandanna setja mark sitt á þær.

Sviðslistafræði (Performance Studies): Frá sagnaflutningi til uppistands, kjötkveðjuhátíða og stjórnmálamanna (ÞJÓ506G)

Sviðslistafræði (Performance Studies) fjallar um það hvernig fólk í öllum samfélögum, bæði fyrr og nú, tekur þátt í ymis konar sviðslist (performances) í daglegu lífi, á mismunandi "leiksviðum", allt frá helgisiðum til kirkjupredikana, leiksýninga, kvikmyndasýninga, útvarpsþátta, uppistands, sagnaflutnings, gjörningalistar, hátíða, útskriftasiða, matarboða, dulbúningasiða og málflutnings stjórnmálamanna heima og erlendis. Á námskeiðinu munu nemendur kynnast þeim margslungnu táknmálsformum sem beitt er í mismunandi tegundum sviðslista, frá talmáli til búninga, útlits, svipbrigða, kyns, samhengis, hljóðs, "timing" og nytsemi rýmis og viðtöku áhorfenda.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, umræðum um fyrirlestra og farið í heimsóknir.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Konur, minnihlutahópar og þjóðfélagsgagnrýni: Kvikmyndir frá menningarsvæðum múslima (KVI410G)

Múslimar eru um fjórðungur mannkyns og í verulegum meirihluta í fjölda ríkja Norður-Afríku, Mið-Austurlanda og Suður-Asíu. Fjölbreytt kvikmyndagerð hefur verið í miklum blóma í mörgum þessarra landa til fjölda ára en er ný af nálinni í ýmsum öðrum. Rakin verður saga kvikmyndagerðar í þessum löndum og helstu þemu og stef greind með hliðsjón af menningarsögulegum bakgrunni þeirra, trúarbrögðum, bókmenntum, stjórnmálum og fræðilegum kenningum og flokkunarkerfum innan m.a. kvikmyndafræði og trúarbragðafræði. Sérlega athyglisverðar eru kvikmyndir frá löndum þar sem kvikmyndagerðarmönnum er sniðinn þröngur stakkur með strangri ritskoðun en þeir leita samt margvíslegra táknrænna leiða til að miðla þjóðfélagsgagnrýni sinni og taka á viðkvæmum álitamálum eins og félagslegu taumhaldi, minnihlutahópum, stöðu kvenna, kynferði, samkynhneigð, barnabrúðum, fjölkvæni, vændi, sjálfsvígum, heiðursmorðum, dauðarefsingum og mismunandi sharíatúlkunum innan íslam. Meðal virtustu kvikmyndagerðarmanna í ýmsum þessarra landa eru konur og hafa þær jafnvel verið brautryðjendur í sumum þeirra eins og t.d. Forugh Farrokhzad í Íran og Haifaa al-Mansour í Saudi-Arabíu. Sjónum verður sérstaklega beint að kvikmyndagerðarmönnum í þremur löndum, Tyrklandi, Egyptalandi og Íran, en einnig staldrað við ýmsa aðra í löndum eins og Malasíu, Indónesíu, Pakistan, Afganistan, Azerbaijan, Líbanon, Írak, Sýrlandi, Saudi-Arabíu, Túnis, Alsír, Marokkó og Mauritaníu. Áherslan er á leiknar kvikmyndir á borð við spennumyndir, hryllingsmyndir, gamanmyndir, íslamskar biblíumyndir, rómantík og raunsæisdrama en einnig verður vísað til heimildarmynda og tónlistarmyndbanda (svo sem með Haifu Wehbe og Shams al-Aslami). Þá verða áhrif vestrænna og asískra kvikmynda á kvikmyndagerðarmenn af menningarsvæðum múslima rakin og sömuleiðis áhrif þeirra sjálfra á kvikmyndagerðarmenn víða um heim. Loks verður fjallað um að hve miklu marki megi finna samhljóm milli ímyndar múslima í vestrænum kvikmyndum og kvikmyndum þeirra sjálfra.Þeir kvikmyndagerðarmenn sem helst verða teknir fyrir eru Metin Erksam, Yilmaz Güney, Reha Erdem og Nuri Bilge Ceylan frá Tyrklandi, Henry Barakat og Youssef Chahine frá Egyptalandi og Masud Kimiai, Jafar Panahi, Abbas Kiarostami, Dariush Mehrjui, Asghar Farhadi, Tahmineh Milani og Makhmalbaf-fjölskyldan frá Íran.

Nýsköpun í ferðaþjónustu (FER613G)

Ferðaþjónusta og nýsköpun eru tíðum tengd sterkum böndum í umræðu um hagþróun og nýbreytni í samfélaginu. Ferðaþjónusta er út af fyrir sig talin til nýsköpunar í atvinnulífi hér á landi en eins hefur vaxandi athygli verið beint að frumkvöðlastarfi og nýsköpun innan greinarinnar sjálfrar.

Í námskeiðinu verður fjallað um nýsköpun og ferðaþjónustu út frá mismunandi hliðum. Farið verður ítarlega ofan í fræðilega umfjöllun um hugmyndir um nýsköpun almennt og í ferðaþjónustu sérstaklega og hvernig þær tengjast mismunandi skilningi á ferðaþjónustu sem atvinnugrein og nýsköpunarferlum. Fjallað verður um nýsköpun í þjónustufyrirtækjum, forsendur og tilgang og frumkvöðlastarf í tengslum við mismunandi gerðir ferðaþjónustu.
Nemendur munu vinna að verkefnum sem miða að því að tengja fræðilega umfjöllun við raundæmi úr atvinnulífinu.

Fjöldahreyfingar: Andóf, mótmæli og byltingar (FÉL444G)

Eitt af viðfangsefnum félagsfræðinnar er að skoða tilurð, framgang og áhrif félagslegra hreyfinga (e. social movements). Félagslegar hreyfingar má skilgreina sem aðgerðir hópa sem leitast við að hafa áhrif á þróun samfélagsins eða afmörkuð svið þess, oft á grundvelli hugmynda um sameiginlega stöðu, hagsmuni eða lífsviðhorf. Um er að ræða samstarf og aðgerðir af margvíslegu tagi, allt frá staðbundnu grasrótarstarfi til starfsemi alþjóðlegra samtaka. Félagslegrar hreyfingar geta leitt til fjöldamótmæla og uppþota og jafnvel til borgarastríða og stjórnarfarsbyltinga. Í námskeiðinu er fjallað um kenningar og rannsóknir á þessu sviði og valin dæmi skoðuð. Til að mynda verður fjallað um sögulegar byltingar (t.d. frönsku byltinguna), stéttarfélög, kvennahreyfingar, trúarhreyfingar, friðarhreyfingar og umhverfisverndarsamtök. Sérstaklega verður fjallað um mótmælabylgjuna sem alþjóðlega bankakreppan leiddi af sér, þar á meðal „Búsáhaldabyltinguna” íslensku.

Tækni og samfélag: Frelsi og fjötrar upplýsingasamfélagsins (FÉL263G)

Eftirlitsþjóðfélagið (surveillance society) og áhættuþjóðfélagið (risk society) eru hugtök sem verða æ meira áberandi í félagsfræði. Að auki er vaxandi áhugi á að skilja hvernig ný tækni hefur mótandi áhrif á þjóðfélagið, fyrirkomulag vinnu, samskipti fólks, félagsauð (social capital) og lagskiptingu samfélagsins (social sorting). Kenningar og skrif fræðimanna á borð við Manuel Castells, Bruno Latour,  Ursula Huws, David Lyon, Juliet Webster, Kristie Ball og  Kevin Haggerty verða kynntar til sögunnar.  Hryðjuverkin 11. september 2001 mörkuðu ákveðin vatnaskil varðandi eftirlitsþjóðfélagið. Miklum fjármunum er nú varið  í tækni sem hægt er að nota til að fylgjast með fólki í leik og í starfi og hugmyndir um meinta óvini ríkisins og ýmissa skipulagsheilda taka á sig nýjar myndir. Krafan um aukin afköst og harðari samkeppni milli fyrirtækja hefur leitt til þess að sams konar tækni er í æ ríkari mæli notuð til að fylgjast með starfsmönnum, afköstum þeirra og vinnuhegðun. Áhrifin á persónuvernd eru margbreytileg og benda bæði í átt til aukins frelsis og fjötra. Samspil fjölskyldu og atvinnulífs verður í óljósara, sem og mörkin á milli hins efnislega og hugræna. Rýmið hefur fengið nýja merkingu, sem og líkaminn. Þá hafa nýjar tegundir samfélagsmiðla og netsamfélaga einnig kallað fram ákveðið form eftirlits sem fræðunum er kallað social surveillance – eða félagslegt eftirlit.  

Markmið námskeiðsins er að greina rannsóknir og kenningar um þau margvíslegu og mótsagnarkenndu áhrif sem upplýsinga- og tölvutæknin hefur á einstaklinga og samfélög.  Nemendur kryfja valda texta sem fást við ofannefnda umræðu og kynna sér erlendar og innlendar rannsóknir á sviðinu.

Innra starf safna (FOR425G)

Markmið námskeiðsins er að nemendur fái innsýn í dagleg verkefni og faglegt safnastarf hjá Þjóðminjasafni Íslands. Aðaláherslan verður á verklegan þátt söfnunar, skráningar og varðveislu. Kennslan verður tvískipt, fyrri hlutinn verður í formi fyrirlestra frá sérfræðingum Þjóðminjasafnsins en seinni hlutinn verður sérverkefni með safnkostinn sem nemendur vinna sjálfstætt undir leiðsögn kennara. Í fyrri hluta námskeiðsins verður lögð áhersla á alþjóðlegar siðareglur ICOM, fyrirbyggjandi forvörslu, gripaskráningu í Sarp, ljósmyndun gripa, ástandsmat á aðföngum (gripum, sýnum, frumheimildum o.s.frv.), pökkun og varðveislu. Miðannarpróf verður eftir fyrri hluta námskeiðsins. Í síðari hlutanum mun nemandi vinna verkefni tengt safnkostinum í tengslum við námsefnið. Nemandi velur verkefnið eftir sínu áhugasviði undir leiðsögn kennara og skilar skýrslu í lok námskeiðs.

Geðheilsufélagsfræði (FÉL439G)

Raktar eru félagslegar skýringar á geðrænum vandamálum og þeim beitt til að útskýra samsetningu og útbreiðslu geðrænna vandamála meðal aldurshópa, kynja, hjúskaparhópa og stétta. Fjallað er um aðstæður geðsjúkra og samskipti þeirra við fjölskyldumeðlimi og geðheilbrigðisstéttir. Munur á notkun geðheilbrigðisþjónustu milli kynja, hjúskaparhópa og stétta er rakinn og skýrður. Loks er greint frá skipan og árangri geðheilbrigðisþjónustunnar.

Ójöfnuður: Efnahagur, kyn og minnihlutahópar (FÉL264G)

Ójöfnuður hefur löngum verið eitt meginhugtak félagsfræðinnar, enda hefur hún mikið fjallað um hvernig gæðum í samfélaginu er skipt og með hvaða afleiðingum. Lengi var talið að Ísland væri tiltölulega jafnt samfélag, en endurskoðun á fortíðinni hefur leitt í ljós að ójöfnuður hefur verið meiri en við höfum viljað viðurkenna í gegnum tíðina. Það sem er kannski mikilvægara er að efnahagslegur ójöfnuður hefur verið breytilegur til lengri tíma og frá tíunda áratugnum til allra síðustu ára hafa orðið miklar sveiflur í skiptingu tekna, eigna og fjárhagsþrenginga. Félagsfræðin hefur víða nálgun á birtingarform ójafnaðar í samfélaginu, til dæmis út frá kyni, aldri, þjóðerni, kynþætti og kynhneigð. 

Í þessu námskeiði munum við skoða helstu kenningar og rannsóknir félagsfræðinnar um ójöfnuð og setja þær í íslenskt samhengi. Við munum velta fyrir okkur hvers konar ójöfnuður er til staðar í samfélaginu og hvort ákveðnar tegundir ójöfnuðar eigi eftir að skipta meira máli í framtíðinni, meðal annars út frá breytingum í samfélagsumhverfinu og í samsetningu mannfjöldans. Að auki munum við skoða afleiðingar ójöfnuðar á líf einstaklinga, til dæmis varðandi heilsu þeirra, völd, afkomu og þátttöku í samfélaginu.

Félagsfræði frávikshegðunar (FÉL262G)

Viðfangsefnið í námskeiðinu eru samskiptakenningar í félagsfræði (Interactionism, Phenomenology og Ethnomethodology) eða svokallaðar míkrókenningar. Farið verður í fræðilegan grundvöll sjónarhornsins og hefðbundna vísindahyggju(positivism/empirism). Dæmi verða tekin úr veruleika samtímans um útfærslu þessara sjónarhorna. Áhersla verður lögð á samskipti, heimsmynd, sögulegar kringumstæður, merkingu/túlkun, vald/hagsmuni og sérstaklega á tilhneigingu til sjúkdómsvæðingar á hegðan sem brýtur í bága við viðmið samfélagsins.

Kenningar í ferðamálafræði (FER409G)

Á áttunda áratugnum byrjuðu fræðimenn að velta fyrir sér tilgangi, þróun og mikilvægi ferðamennsku í heiminum. Spurningar eins og "hver er ferðamaður?", "hver er tilgangur þess að ferðast? og "hvað skilgreinir ferðalög?" voru algengar framan af og enn þann dag í dag velta fræðimenn upp þessum sömu spurningum, þó með breyttum áherslum í síbreytilegum félagslegum og pólitískum aðstæðum. Þessi áfangi leggur áherslu á helstu kenningar ferðamálafræðinnar og gefur innsýn í ólíkar nálganir og áherslur fræðanna. Krafa verður gerð á nemendur um að þeir velti fyrir sér mismunandi áherslum fræðimanna og setji fram eigin rannsóknarspurningar og móti hugsanlegar nálganir hvað varðar uppsetningu verkefnis í ferðamálafræðum.

Galdur og guðlast 1200-1700 (SAG435G)

Ræddar verða lýsingar á göldrum í völdum Íslendingasögum og fornaldarsögum, með hliðsjón af ákvæðum í Grágás, kristinrétti Árna frá 1275 og Jónsbók frá 1281. Galdramál og sagnir á næstu öldum verða könnuð, en megináhersla lögð á galdratrú og galdraofsóknir á 17. öld. Var samfella í hugmyndum um áhrifamátt orða og gjörða á tímabilinu? Hvernig tengdust þær kristinni trú, fyrir og eftir siðaskipti um miðja 16. öld? Hvað var alþýðutrú og hvað lærðar hugmyndir erlendis frá? Íslensk galdra- og guðlastsmál frá 17. öld verða sett í samhengi við hræringar á Norðurlöndum og annars staðar í Evrópu. Hvers vegna hófust ofsóknir á Íslandi ekki fyrr en raun ber vitni? Hvernig stendur á því að hér voru nærri eingöngu karlar brenndir fyrir galdra? Hvað olli því að yfirvöld skyndilega líkt og misstu áhugann? Lesin verða íslensk og erlend fræðirit, en ekki síst frumheildir, birtar sem óbirtar.

Fjölskyldutengsl (MAN063G)

Kynning á umræðu um sifjatengsl í mannfræði. Sú umræða á sér sérstæða sögu sem tengist hvoru tveggja þróun kenningalegra viðmiða í mannfræði og breytingum sem hafa orðið í samfélögum hvað varðar viðhorfa til kyngervis og persónulegs frelsis. Megin áhersla er lögð á að skoða hinar ólíku myndbirtingar fjölskyldutengsla í samtímanum að undangenginni stuttu sögulegu yfirliti.

Skjalalestur 1550-1850 (SAG444G)

Nemendur öðlast færni í að lesa íslenska skrift frá tímabilinu, einkum frá 17. og 18. öld. Farið verður í helstu atriði skriftarþróunar, rætt um varðveislu ritheimilda og kynntar aðferðir við útgáfu gamalla texta.

Kyn, fjölmenning og margbreytileiki (KYN201G)

Fjallað um helstu viðfangsefni margbreytileika- og kynjafræða í ljósi gagnrýnnar fjölmenningarhyggju og margbreytileika nútímasamfélaga. Áhersla er á hvernig viðfangsefnin tengjast íslenskum veruleika og stjórnmálum.

Skoðað er hvernig félagslegar áhrifabreytur á borð við kyn, kynhneigð, þjóðernisuppruna, trúarskoðanir, fötlun, aldur og stétt eiga þátt í að skapa einstaklingum mismunandi lífsskilyrði og möguleika.

Kynnt verða helstu hugtök kynja- og margbreytileikafræða svo sem kyngervi, eðlishyggja og mótunarhyggja og skoðað hvernig félagslegar áhrifabreytur eru ávallt samtvinnaðar í lífi fólks. Áhersla er á hvernig málefni kyns, fjölmenningar og margbreytileika tengjast íslenskum veruleika og stjórnmálum. 

Grunnkenningar (Mannfræðikenningar I) (MAN203G)

Í námskeiðinu er fjallað um helstu kenningar í almennri mannfræði frá upphafi að áttunda áratug 20. aldar. Rakinn er hugmyndalegur aðdragandi að kenningafræði mannfræðinnar. Fjallað er um helstu kennistefnur s.s. þróunarhyggju, virknihyggju og hinar ýmsu tegundir gerðarhyggju, þá höfunda sem mótuðu þessar kennistefnur, verk þeirra og tengsl rannsókna og kenninga.

Íslensk fornleifafræði (FOR201G)

Yfirlitsnámskeið um íslenska fornleifafræði, sögu hennar, viðfangsefni og stöðu þekkingar. Farið er yfir helstu strauma í íslenskri fornleifafræði og fjallað ítarlega um sex lykilstaði sem endurspegla áherslur og viðfangsefni íslenskrar fornleifafræði. Kynntar verða helstu rannsóknir sem gerðar hafa verið og fjallað um áhrif þeirra á söguskynjun Íslendinga og fræðilega umræðu. Að námskeiði loknu eiga nemendur að kunna skil á einkennum íslenskra fornleifa og geta lýst helstu tegundum gripa, þeim efnum og þeirri tækni sem liggja til grundvallar íslenskri menningarsögu.

Kynjafræðikenningar (KYN202G)

Kynjafræði er þverfræðileg. Hér verður heimspekilegur og kenningalegur grundvöllur kynjafræða og gagnrýnið inntak þeirra skoðað.

Fjallað er um birtingarform og merkingu kyns (e. sex) og kyngervis (e. gender) í tungumáli og menningu, sögu, samfélagi og vísindum. Sjónarmið fræðanna eru kynnt og tengsl þeirra við aðferðafræði.

Í námskeiðinu er fjallað um heimspekilegan og kenningalegan grundvöll kynjafræða og gagnrýnið og þverfræðilegt inntak þeirra. Fjallað er um birtingarform og merkingu kyns (e. sex) og kyngervis (e. gender) í tungumáli og menningu, sögu, samfélagi og vísindum. Sjónarmið fræðanna eru kynnt og tengsl þeirra við aðferðafræði. Þá eru nemendur þjálfaðir í að beita á sjálfstæðan og gagnrýninn hátt fræðilegum hugtökum og aðferðum.

Samfélags- og nýmiðlar (FÉL443G)

Námskeiðið er helgað hinum svofelldu samfélagsmiðlum (Facebook, Twitter, Snapchat o.s.frv) sem hafa á umliðnum árum, og það á fremur stuttu tímabili, markað djúp spor í sögu fjölmiðla og á margan hátt breytt eðli og eigindum fjölmiðlunar (og margir vilja líta svo á þessi fyrirbæri séu ekki eiginlegir fjölmiðlar). Sérstaklega verður litið til þeirra rullu sem þessir gagnvirku samfélagsmiðlar spila í nútímanum, bæði á makróstigi (stofnanir, eignarhald) og míkróstigi (samskipti einstaklinga og hópa). Áhrif þessara miðla á daglegt líf; samskipti, menningarneyslu, pólitík o.fl eru óumdeild og litið verður til nýjustu rannsókna á þessu sviði.

Listin að ferðast (LAN205G)

Þetta námskeið fjallar um mismunandi tegundir ferðamennsku og birtingarmyndir ferðaþjónustu á ólíkum svæðum. Námskeiðið skoðar tiltekna strauma ferðamennsku eins og massaferðamennsku, fátækraferðamennsku og bakpokaferðamennsku ásamt því að kynna kenningar um drifkrafta ferðalaga. Umfjöllunin er tengd ákveðnum landsvæðum og sett í samhengi við samfélagslega þróun þeirra. Þannig er lögð áhersla lögð á að veita innsýn í landfræðilegt samhengi ferðaþjónustu í heiminum í dag ásamt þeim álitamálum og úrlausnarefnum sem ferðamennska á við að etja á ólíkum stöðum.

Lúsakambar, hlandkoppar og kynlíf: Þjóðhættir og daglegt líf í sveitasamfélaginu (ÞJÓ447G)

Athugið, námskeiðið kennt annað hvert ár. 

Í námskeiðinu er fjallað um þjóðhætti og daglegt líf í íslenska sveitasamfélaginu fyrr á öldum, jafnt til sjávar og sveita. Rætt er um aðferðir við rannsókn á efnismenningu, þjóðháttum og daglegu lífi og viðfangsefnið sett í erlent rannsóknarsamhengi. Nemendur kynnast margvíslegum þjóðháttarannsóknum og fjallað er á gagnrýnin hátt um ólíka heimildaflokka - yfirlitsrit, fræðirit og ýmsar frumheimildir. Lögð er áhersla á að greina hugmyndafræði hversdagsins og lífsferil einstaklinga í gamla sveitarfélaginu, um leið og skoðað er hvaða aðferðir dugi best til að rannsaka lífshætti fólksins sem þar ól allan sinn aldur. M.a. er unnið með óprentaðar persónulegar heimildir, svör við spurningalistum og dagbækur.

Hugarflug norðursins (ÞJÓ211G)

(Kennt á ensku, en nemendur sem þess óska geta skilað verkefnum á íslensku)

Both fixed and relative, lived and imagined, the North has been a reservoir of imaginary potential. In this potentiality, modern subjects -- local and distant -- might regenerate and reinvigorate. The North contains apparent contradictions: beautiful and terrifying, invigorating and deadly. The imagery of such an imagined and real north, read through history, folklore, literature, film, is the subject of this course. Comparative, interdisciplinary, and multi-sited, our investigations focus on the ways in which the construction of the North has been a contested field representing different agendas and offering divergent outcomes.

Ráðstefnumálstofa í þjóðfræði: Norræna þjóðfræðingið í Reykjavík 2022 (ÞJÓ061G)

Dagana 14.-16. júní 2022 fer Norræna þjóðfræðiþingið fram við Háskóla Íslands. Þangað safnast þjóðfræðingar frá öllum Norðurlöndunum og víðar að, prófessorar, rannsakendur, ritstjórar, framhaldsnemar og safnafólk, og kynna nýjustu rannsóknir í faginu, takast á um hugmyndir, víkka sjóndeildarhringinn og njóta félagsskapar við fólk sem slær um sig með sömu hugtökunum. 

Norræna þjóðfræðiþingið er deigla nýrrar þekkingar og leiðir saman á þriggja ári fresti sænska, norska, danska, finnska, færeyska og íslenska þjóðfræðinga. Þangað sækja þeir innblástur og segja frá eigin verkefnum, deila með kollegunum og deila við kollegana, leggja drög að samstarfi og rækta vináttuna. 

Í þessari málstofu förum við í saumana á dagskrá ráðstefnunnar, kynnum okkur lykilfyrirlesara, köfum ofan í einstakar málstofur eftir áhugasviði þátttakenda, rýnum í þema ráðstefnunnar, kortleggjum ólíkar hefðir og áherslur í þjóðfræði á Norðurlöndum og tökum púlsinn á því sem helst er að gerast í faginu akkúrat núna. Um leið undirbýr málstofan nemendur undir að taka þátt í ráðstefnunni í júní.

Norræn trú (ÞJÓ437G)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Tíska og fatnaður: Efnismenning í iðnvæddu markaðsþjóðfélagi (ÞJÓ606M)

Námskeiðið beinir sjónum að fatatísku sem efnismenningu og rannsakar tískuhegðun einstaklinga í félagslegu samhengi. Nemendur lesa kenningar um tísku í markaðskerfi iðnvæddra þjóðfélaga og kynnast um leið ýmsum kenningum í heimspeki, félagsfræði, þjóðfræði og mannfræði. Tilgátur um áhrifavalda í fatatísku verða kannaðar með gagnrýnu hugarfari og heimfærðar á umhverfi nemenda. Tískukerfi á heimsvísu eru einnig könnuð og greind. Sérstaklega verður hugað að sambandi tískunnar við kyngervi , stétt, kynhneigð, aldur og aðrar helstu breytur félagslegs mismunar. Nemendur huga að „tíðarandanum“ (Zeitgeist) með smáverkefnum og vinna vettvangsrannsókn á fatatísku tiltekinna hópa eða staða og máta kenningarnar við sín eigin vettvangsgögn.

Rannsóknir og umræður leiða til lokaverkefnis þar sem lögð er fram útlistun á uppruna og eðli ríkjandi fatatísku og spáð á fræðilegan máta fyrir um stærri hreyfingar í fatatísku og tískumenningu komandi ára.

Námskeiðið hæfir meðal annars nemendum í þjóðfræði, mannfræði, menningarfræði og félagsfræði. Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum. Fyrirlestrarnir verða á ensku og fjarkenndir þar sem aðalkennari námskeiðsins, Karl Aspelund, verður við University of Rhode Island þar sem hann kennir námskeiðið samtímis. Aðstoðarkennari stýrir síðan umræðutímum og vettvangsrannsóknum nemenda við Háskóla Íslands.

Menningararfur (ÞJÓ446G)

Hvað er menningararfur og hvaða hlutverki þjónar hann? Af hverju er hann í stöðugri útrýmingarhættu? Hvernig tengir hann saman fortíð og samtíð? Hvað á hann skylt við þjóðríkið? Söguvitund? Hnattvæðingu? Kapítalisma? Stjórnmál? Í námskeiðinu verður leitað svara við þessum spurningum, kynntar nýlegar rannsóknir þjóðfræðinga, mannfræðinga, listfræðinga, félagsfræðinga, safnafræðinga, sagnfræðinga og fornleifafræðinga á menningararfi og tekinn púlsinn á því sem er að gerast á þessu ört vaxandi sviði.

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði I (ÞJÓ335G)

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði I

BA ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ261L)

Lokaverkefni

BA-ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ563L)

Lokaverkefni til BA-prófs í þjóðfræði eru tvenns konar og velur nemandi í samráði við leiðbeinanda að vinna annað hvort fræðileg greinargerð sem telst 7 einingar eða rannsóknarritgerð sem telst 12 einingar. Markmið fræðilegu greinargerðarinnar er að fjalla á ítarlegan hátt um stöðu þekkingar á afmörkuðu sviði þjóðfræðinnar, gera grein fyrir helstu rannsóknarnálgunum og fræðilegum sjónarmiðum, fjalla um lykilrit og nýjustu sjónarmið í fræðilegri umræðu. Greinargerðin skal vera 20-25 síður að lengd. Á meðan á vinnu lokaverkefnis stendur sækir nemandi Smíðaverkstæði I (2 einingar) og Smíðaverkstæði II (1 eining).

Orðræða líkamans (ABF301G)

Fjallað verður um nýlegar stefnur innan feminískra bókmenntakenninga og kynjafræði sem snúa að líkamanum bæði sem huglægu og hlutlægu fyrirbrigði. Lesin verða fræðirit og valdir textar eftir bæði karl- og kvenhöfunda og kenningum um orðræðu, málnotkun, táknfræði og líkamann beitt við textagreiningu og umfjöllun. Ekki er ætlast til forkunnáttu en reiknað er með að að námskeiði loknu séu nemendur færir um að vinna úr og beita slíkum fræðikenningum á bókmenntatexta. Krafist er virkra þáttöku í formi umræðna, lesturs og verkefnavinnu.

Hrollvekjur (ABF113G)

Fjallað verður um hrollvekjuna sem bókmennta- og kvikmyndagrein með sérstakri áherslu á þróun hennar síðustu áratugina. Verkin verða greind með hliðsjón af hefðinni, helstu samtímastraumum og fræðiritum á sviðinu.

Dragademían: Húmor, reiði og hinsegin kvenleiki frá Mae West til RuPaul (KVI312G)

Í námskeiðinu verður fjallað um drag sem listform og sérstök áhersla lögð á kvenleika í hinsegin menningu. Í hverri viku verða bæði fyrirlestrar og kvikmyndasýningar sem ætlað er að vekja umræður um ólíkar birtingarmyndir hinsegin kvenleika. Kvikmyndirnar og lesefni námskeiðsins munu bregða birtu á fjölbreytileika kvenímynda í dragi, áhrifin sem drag getur haft og þær konur sem hafa mótað það hvernig dragdrottningar skapa persónur sínar. Nemendur munu halda „dragbók“ um kvikmyndirnar, sem verða bæði leiknar frásagnarmyndir og heimildarmyndir, og sjónvarpsþætti sem eru hluti heimanámsins, þar sem þeir setja efnið í samhengi við lesefni og fyrirlestra. Að auki verður eitt verkefna námskeiðsins helgað íslensku dragi og í því samhengi munu nemendur bregða sér á eina af sýningum Drag-Súgs. Dragademían nálgast drag með opnum huga og gerir tjáningu listafólks sem er sís, trans og kynsegin að viðfangsefni sínu, með það markmið að greina virkni hefðbundins og óhefðbundins kvenleika í list sem tjáir og vekur margvíslegar, en oft flóknar, tilfinningar.

Inngangur að hnattrænni heilsu (MAN350G)

Nám í hnattrænni heilsu (e. global health) dýpkar skilning nemanda á því að við lifum í menningarlega fjölbreyttum heimi með margvíslegum hnattrænum tengslum. Það sem gerist á einum stað hefur áhrif á líf og heilsu annars staðar eins og Ebólufaraldurinn og flóttamannastraumurinn til Evrópu eru nýleg dæmi um. Einnig getur fátækt, ójöfnuður og veikburða heilbrigðis- og menntakerfi leitt til átaka og fólksflutninga innan og milli landa og heimsálfa. Heilsa og vellíðan einstaklinga er því flókið samspil félagslegra áhrifaþátta þar sem við búum, lifum og döfnum. Hvernig við styðjum við góða heilsu, styrkjum forvarnir og læknum sjúka verður því ekki eingöngu byggt á læknisfræðilegum nýjungum í lækningum og heilbrigðisþjónustu.

Markmið námskeiðsins er að kynna fræðasviðið hnattræn heilsa og helstu áherslur og viðfangsefni með sérstaka áherslu á milli- og lágtekjulönd. Fjallað verður meðal annars um hugtakið hnattræn heilsa, ójöfnuð og aðra áhrifaþætti á heilsu og vellíðan, uppbyggingu heilbrigðisþjónustu, þróunarsamvinnu, þúsaldarmarkmiðin, ný markmið um sjálfbæra þróun, framlag félagsvísinda og siðferðileg álitamál.

Í beinu framhaldi af þessu námskeiði geta nemendur tekið námskeiðið ‘Verkefni: Hnattræn heilsa’ (MAN436G; 4e). Vakin er athygli á því að það þarf sérstaklega að skrá sig í það námskeið.

Námskeiðið er á ensku fyrir nemendur sem eru í stað- og fjarnámi.

Sjálfsmyndir, kyngervi og samfélag (LIS415G)

Sjálfsmyndir myndlistarmanna er fjölbreytt flóra myndverka þar sem listamaðurinn nýtir eigin líkama sem viðfangsefni. Gerð slíkra mynda hefur verið samofin nútímalistum allt frá endurreisn til samtíma. Í þeim birtist fjölþætt afstaða listamanna til viðfangsefnis síns, hvort sem um er að ræða sálræna sjálfsskoðun, tjáningu á stöðu innan samfélagsins, táknsögur um mikilvægi myndlistar, eða gagnrýna afstöðu til viðburða líðandi stundar. Í námskeiðinu verða sjálfsmyndir innlendra jafnt sem erlendra listamanna frá ólíkum tímabilum rannsakaðar með tilliti til þessara þátta. Hér er víkjandi meiður myndlistar notaður til að varpa ljósi á víðara samhengi listar í heild.

Stúlknagarmar og dyggðugar frúr. Konur á Íslandi 1809-1871 (SAG347G)

Í námskeiðinu er fjallað um stöðu kvenna á Íslandi á 19. öld, fyrir tíma hinnar formlegu kvenréttindahreyfingar. Kafað verður ofan í æviminningar og sendibréf og ýmsar sögulegar heimildir sem varpa ljósi á möguleika og atbeina kvenna, í sveit og bæ. Skoðað verður hvaða réttinda konur nutu fyrir lögum – voru þær sjálfráða? Gátu þær farið utan til mennta? Gifst þeim sem þær vildu? Verið með eigin rekstur? Í hvernig fötum gengu þær? Hvaða störfum sinntu þær? Og hver var staða þeirra í alþjóðlegum samanburði?   

Gripafræði (FOR303G)

Námskeiðið fjallar annars vegar um almennan grundvöll gripafræðinnar, gerðfræði og efnisfræði, og hins vegar um helstu flokka gripa sem finnast á Íslandi, leirker, steináhöld og steinílát, skartgripi og vopn, tréílát, vefnað, gler, krítarpípur o.fl.

Inngangur að mannfræði (MAN103G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum undirstöðuatriði félagslegrar og menningarlegrar mannfræði og helstu efnisþætti greinarinnar. Fjallað er um verkefnasvið mannfræði, sögu greinarinnar, helstu kennistefnur, rannsóknaraðferðir og hugtök. Ennfremur er fjallað um skipan samfélaga almennt, tengsl vistkerfis og samfélags og félagslegar breytingar. Þá eru einstakir þættir félagsskipunar ræddir s.s. sifjar, stjórnskipan, hagskipan og trúarbrögð og fjallað er um rannsóknir mannfræðinga á íslensku samfélagi.

Menningartengd ferðaþjónusta (FER507G)

Í námskeiðinu verður hugað að þýðingu og skilgreiningu hugtaksins menningar í menningartengdri ferðaþjónustu með sérstöku tilliti til framsetningar og miðlunar ímynda og menningar á mismunandi vettvangi. Velt verður upp pólitískum og siðferðilegum spurningum hvað varðar söfnun, framsetningu og miðlun menningar í mismunandi samhengi og á mismunandi vettvangi, erlendis og hérlendis. Einnig verða skoðuð tengsl ferðaþjónustu við skapandi greinar. Spurningum varðandi eignarhald á menningararfleifð verða íhugaðar svo og í höndum hvers það að skapa menningararfleifð er.

Fjölmiðlafræði (Inngangur að fjölmiðlafræði) (FÉL323G)

Markmið námskeiðsins er að veita nemendum þekkingu á félagsfræðilegum grundvelli fjölmiðla og þætti þeirra í samheldni flókinna þjóðfélaga. Yfirlit verður veitt um sögu boðskipta frá fyrstu prentuðum blöðum til stafrænnar miðlunar og áhersla lögð á að veita nemendum innsýn í samspil fjölmiðla við samfélagið og einstaklingana sem það skipa. Fjallað verður um helstu kenningar og niðurstöður innlendra og erlendra rannsókna á notkun og áhrifamætti fjölmiðla og er eignarhald, sjálfstæði fjölmiðla- og blaðamanna og fréttaframleiðsla á meðal þess sem er skoðað auk þess sem sígildar kenningar um dagskrár- og innrömmunaráhrif, siðafár, áróður, orðræðu og ímyndasköpun koma við sögu.

Líkaminn og kynverundin: Frelsi og fjötrar (FÉL326G)

Í námskeiðinu verður sjónum beint að nokkrum þáttum kynverundar (sexualities), breytingum og þróun frá upphafi 20. aldar og íslensk þróun sérstaklega skoðuð. Við fjöllum um rannsóknir sem gerðar hafa verið á kynverund og kynhegðun allt frá bók Richard von Krafft-Ebing, Psychopathia Sexualis (1886) og til nýlegra rannsókna í nágrannalöndum okkar. Sérstaklega verður litið til breytinga á stöðu sam- og tvíkynhneigðra og fjallað um BDSM-fólk og blæti ýmiskonar. Kynlíf sem verslunarvara verður skoðað, allt frá auglýsingum og íþróttum til kláms og vændis. Áhrif trúarbragða, menntakerfis, fjölskyldna og vinnustaða á kynlíf og kynlífshegðun fær umfjöllun, sem og barneignir og kynferðisleg heilsa. Loks verður fjallað um kynferðislegt ofbeldi, nauðganir, þvinganir og áreitni ýmiss konar og þá þróun síðustu ára að krafa kvenna  um kynjajafnrétti hefur í æ ríkari mæli beinst að stöðu líkama þeirra eins og sjá má í hreyfingum á borð við #freethenipple og #metoo.

Námsmat verður í formi verkefnis / ritgerðar og skriflegs lokaprófs.

Almenn félagsfræði (FÉL102G)

Fjallað er um hið félagsfræðilega sjónarhorn; helstu kenningar og beitingu þeirra á viðfangsefni í fortíð og samtíma. Markmið námskeiðsins er að nemendur öðlist yfirsýn um þekkingu helstu viðfangsefnum félagsfræðinnar. Áhersla er lögð á að tengja saman kenningar og niðurstöður rannsókna. Auk umfjöllunar um klassískar kenningar, nútímavæðingu og um miðlæg hugtök á borð við félagsgerð (social structure) og menningu (culture), kynnast nemendur rannsóknum á veigamiklum viðfangsefnum, t.d. lagskiptingu, fjöldahreyfingum, skipulagsheildum, hnattvæðingu, frávikum og sjúkdómum, kynjafræði, börnum og unglingum, innflytjendamálum og lífshlaupinu.

Kynjamyndir og kynusli: Inngangur að kynjafræði (KYN106G)

Í námskeiðinu er fjallað um helstu viðfangsefni kynjafræða í ljósi margbreytileika nútímasamfélaga. Kynjafræðilegu sjónarhorni er beitt til að gefa yfirlit yfir stöðu og aðstæður ólíkra hópa í samfélaginu. Kynnt verða helstu hugtök kynjafræða svo sem kyn, kyngervi, eðlishyggja og mótunarhyggja. Skoðað er hvernig kyn er ávallt samtvinnuð öðrum samfélagslegum áhrifabreytum.

Söfn sem námsvettvangur (SAF501G)

Einn megintilgangur safna á Íslandi er að skila menningar- og náttúruarfi landsins til komandi kynslóða og stuðla að aukinni þekkingu á þessari arfleifð og skilningi á tengslum hennar við umheiminn. Ætlast er til þess (samkvæmt safnalögum) að söfn reyni að „auka lífsgæði manna“ með því að efla skilning á þróun og stöðu menningar, lista náttúru eða vísinda. Söfn og safnfræðsla geta því haft áhrif á samfélag, hópa og einstaklinga. Safnafræði getur komið hér að liði og er megin viðfangsefni námskeiðsins. 

Kynntar verða fræðilegar menntakenningar sem hafa að markmiði að stuðla að fjölbreyttri og áhrifamikilli fræðslu tengdri fornleifum, list, náttúruvísindum, menningarlegri arfleifð og öðrum viðfangsefnum safna. Hugað verður að fjölbreyttum markhópum safnfræðslu, hlutverki safngesta innan safna, rými, textagerð, margmiðlun, gagnvirkni og fleira.

Námskeiðið skiptist í þrjár lotur. Í hverri lotu eru fyrirlestrar frá kennara með hugleiðingum um námsefnið og gesta-fyrirlestrar. Tvær til þrjár staðlotur eru yfir önnina, þar sem nemendur fá fyrirlestra frá starfsmönnum safna. Nemendur vinna að hagnýtum fræðsluverkefnum í samstarfi við safn/söfn til námsmats. Námskeiðið er eingöngu kennt í fjarnámi.

Gjörningar, náttúra og umhverfi: Skilgreining og áhrif gjörninga á mannöld (LIS509M)

Í námskeiðinu verður fjallað um gjörningalistformið í ljósi loftslagsbreytinga og umhverfisvár samtímans. Hvaða áhrif geta listrænir gjörningar haft í þessu samhengi? Hvernig hafa listamenn velt fyrir sér og brugðist við afleiðingum mannlegra framkvæmda á jörðina og vistkerfi hennar? Fjallað verður um samfléttun gjörningalistar og umhverfislistar á 7. og 8. áratugnum og um tengsl myndlistar við pólitískar umhverfishreyfingar. Sjónum verður beint að því hvernig samtímalistamenn um allan heim hafa notað gjörningaformið til þess að varpa ljósi á fjölþætt tengsl mannverunnar við umhverfið, mörk manngerðs og náttúrulegs umhverfis og áhrif hnattrænna loftslagsbreytinga á samfélög manna, dýra og lífríki jarðar. Fjallað verður um skörun umhverfishreyfingarinnar við femínisma og baráttu frumbyggja víða um heim. Skilgreining gjörninga verður tekin til skoðunar og fjallað um lífræna ferla og ómennska gjörninga í myndlist í ljósi róttækra hreyfinga í heimspeki samtímans.

Þrettán hlutir (FOR701M)

Conventional sociological or historical accounts tend to portray human life as if objects either are irrelevant or at best, passive and inert. This course follows the ‘material turn’ that has occurred in the social sciences and the humanities in the past 20 years and explores the importance of things for understanding human society and history. Drawing on examples from a wide range of disciplines from design history to archaeology, each week a different object is taken for study, illustrating the various disciplinary and theoretical approaches that have been taken to material culture in recent years. The course will be organized around weekly lectures, reading and discussion.  The course will be taught in english.

Dót: Hlutveruleikar og merkingarheimar (MAN504M)

Í þessu námskeiði verður fjallað um hina fjölskrúðugu efnismenningu mannsins og þá margvíslegu merkingu sem hlutir öðlast í ólíku menningarlegu samhengi. Rætt verður um félagslega stöðu hluta, atbeina þeirra og kyngervi. Skoðað verður hvernig merking hluta breytist við það að fara úr einu félagslegu samhengi í annað og spáð í það hvers vegna sumir hlutir verða fólki óaðskiljanlegir. Þá verður fjallað um notagildi hluta, þróun verkfæra og tækni og í framhaldi af því hvernig maðurinn hefur tekið hin ýmsu dýr í þjónustu sína. Í námskeiðinu verður tvinnað saman sjónarhornum efnismenningarfræða og táknrænnar mannfræði auk þess sem dýr fá nokkra athygli.

Dagbækur og daglegt líf. Menningarsaga sjálfsbókmennta og hagnýting skriftarkunnáttu á 18. 19. og 20. öld (SAG505M)

Í námskeiðinu verður fjallað um dagbókaritun og tengdar textagreinar á Íslandi frá miðri 18. öld og fram á fyrstu áatugi þeirrar 20. Í Handritasafni Landsbókasafns Íslands – Háskólabókasafns eru varðveittar u.þ.b. 250 dagbækur, veðurbækur og almanök með minnisfærslum frá tímabilinu 1720-1920. Sumar ná aðeins yfir stutt tímabil en aðrar innihalda margra áratuga daglegar skráningar. Ritarar þeirra eru af ólíkri stétt og stöðu, allt frá æðstu embættismönnum til fátæks vinnufólks og jafnvel ómaga. Yfirgnæfandi meirihluti þeirra er hins vegar skrifaður af körlum og verður m.a. litið á dagbókamenningu út frá kynjasjónarhorni. Fyrirbærið verður m.a. skoðað út frá hugmyndum ritunartímans um gang tímans og um náttúruna, um „iðkun sjálfsins“ og persónulega tjáningu og sem birtingarmynd vaxandi læsisiðkunar (lestur og skrift) frá tímum píetisma og upplýsingar fram í árdaga nútímaskólakerfis og fjölmiðlunar 20. aldar. Í námskeiðinu munu nemendur kynnast Handritasafni Landsbókasafns og vinna verkefni upp úr dagbókum sem þar eru varðveittar.

Norðurheimur á miðöldum (SAG716M)

Sögulegt yfirlit og saga rannsóknarhefðar um valin þemu norrænna miðalda, með áherslu á Ísland og Noreg frá víkingaöld fram til fjórtándu aldar. Þemu telja, m.a.: vald, konungur og ríki; lög og fæðardeilur; kyngervi, mægðir og félagstengsl; trú og hugarfar; kristnitaka, kristni og kirkja; efnahagur. Grunnþekking í atburðasögu tímabilsins er hjálpleg en ekki skilyrði. Leskunnátta í þýsku og norrænum málum er einnig hjálpleg en ekki skilyrði (skyldulesefni er allt á ensku). Nemendur semja eina ritgerð og stýra umræðum; ekkert skriflegt próf.

Söfn sem námsvettvangur (SAF016F)

Einn megintilgangur safna á Íslandi er að skila menningar- og náttúruarfi landsins til komandi kynslóða og stuðla að aukinni þekkingu á þessari arfleifð og skilningi á tengslum hennar við umheiminn. Ætlast er til þess (samkvæmt safnalögum) að söfn reyni að auka lífsgæði manna með því að efla skilning á þróun og stöðu menningar, lista náttúru eða vísinda. Söfn og safnfræðsla geta því haft áhrif á samfélag, hópa og einstaklinga.
Safnafræði getur komið hér að liði og er megin viðfangsefni námskeiðsins.
Kynntar verða fræðilegar kenningar sem hafa að markmiði að stuðla að fjölbreyttri og áhrifamikilli fræðslu tengdri fornleifum, list, náttúruvísindum, menningarlegri arfleifð og öðrum viðfangsefnum safna.
Hugað verður að fjölbreyttum markhópum safnfræðslu, hlutverki safngesta innan safna, rými, textagerð, margmiðlun, gagnvirkni og fleira.
Þetta er fjarkennslunámskeið sem skiptist í þrjár lotur. Í hverri lotu eru ör-fyrirlestrar frá kennara með hugleiðingum um námsefnið, gesta-fyrirlestrar (stafrænir). Þrjár staðlotur eru yfir önnina, þar sem nemendur fá fyrirlestra frá starfsmönnum safna og vinna að fræðsluverkefni
í samstarfi við Þjóðminjasafn Íslands. Verkefnið verður þróað út frá fræðilegum áhuga nemenda undir handleiðslu kennara og með aðstoð safnkennara Þjóðminjasafns Íslands.

Urban Anthropology (MAN507M)

According to the United Nation’s Department of Economic and Social Affairs, slightly over half of the world’s population lives in urban areas. This is projected to be 66% percent by the year 2050, with Africa and Asia accounting for 90% of this new urban growth. Urban anthropology has increasingly played a critically important role in the development of the discipline of anthropology in terms of theory, research methods and social justice movements. This course provides an historical overview of the development of urban anthropology and on through to recent developments. An emphasis will be placed on anthropological theory and research methods, but also issues such as social justice, architecture, design and urban planning. The course will cover, among others, the early Chicago ethnographers and early urban poverty research, utopian and modernist urban planning, power and built form, divisions and gated communities, crime and urban fear, urban homelessness, and the governance of built spaces. The course will conclude with a section on cities in transition, which includes a focus on the post-industrial/global city, the effects of neoliberalism on urban spaces, and a discussion of the possible future(s) of urbanism and the role of anthropology in understanding these developments.

Students must have completed 120 ECTS in their BA study before attending this course

Söfn og bókmenntir: rithöfundar, fataskápar og ferðamenn (SAF503M)

Í námskeiðinu verður sjónum beint að þrennskonar þáttum í safnastarfi sem tengist bókmenntum. Í fyrsta lagi verður skoðað hvernig rithöfundar hafa fjallað um söfn og safnastarf s.s. með því að gera söfn sem vettvang skáldsagna. Í öðru lagi verður skoðað hvernig safnastofnanir sem leggja megin áherslu á kynningu á rithöfundum hafa byggst upp og hvaða áherslur þær hafa lagt í framsetningu (s.s. sýningargerð) á ævi og verkum þeirra. Og í þriðja lagi verður sambandið milli rithöfundasafna, staðar og bókmennta skoðað og sett í safnakenningarlegt samhengi. Í þessu námskeiði verða lesnar bókmenntir sem fjalla um efni námskeiðsins, fræðilegar greinar. Sérstaklega verður litið til íslenskra rithöfundasafna á borð við Gljúfrastein, Þórbergsseturs, Davíðshúss, Nonnahúss, Reykholts og Skriðuklausturs svo dæmi séu nefnd. Einnig verður litið til "rithöfundasafna" sem byggja á þjóðsagnaarfi, þar sem höfundarnir eru nafnlausir. Námskeiðið er eingöngu kennt í fjarnámi.

Hvað ætlar þú að verða? Starfsþróun í þjóðfræði (ÞJÓ336G)

Hagnýtt námskeið sem miðar að því að gera nemendum kleift að yfirfæra þekkingu og hæfni úr grunnnámi í þjóðfræði á vinnumarkað. Verkefnavinnu er ætlað að auka sjálfsþekkingu og efla starfshæfni nemenda eftir að námi lýkur með áherslu á færni til að tengja saman fræðilega og hagnýta þekkingu með skapandi og gagnrýnum hætti. Nemendur kynna sér starfsemi tiltekinna einstaklinga, fyrirtækja eða stofnana og fá þannig innsýn í þau ólíku störf sem þjóðfræðingar sinna. Nemendur velja tvo aðila úr hópi samstarfsaðila sem kynntur verður á upphafsvikum námskeiðs. Gert er ráð fyrir að u.þ.b. 10-15 klst. sé varið á vettvangi í verkefnaviku námsbrautar. Námsmat felst alfarið í verkefnavinnu auk þess sem skyldumæting er í tíma.

Munnleg hefð og íslenskar fornsögur og kvæði (ÞJÓ323G)

Athugið, námskeiðið er kennt annað hvert ár. 

Lögð verður til grundvallar kenning Alberts B. Lord um munnlegan kvæðaflutning (munnlega kenningin) í bókinni The Singer of Tales. Þá verða raktar þær rannsóknir sem fram hafa komið í kjölfar hennar og reynt að meta hvaða áhrif kenningin hefur á rannsóknir miðaldabókmennta sem byggja að hluta á munnlegri hefð. Í seinni hluta námskeiðsins verður tekið mið af eddukvæðum og nokkrar Íslendingasögur lesnar vandlega með hliðsjón af kenningum um sagnfestu- bókfestu- og nýsagnfestu. Kennslan fer fram með fyrirlestrum kennara og umræðum. Nemendum er ætlað að vinna sjálfstæð verkefni og skila greinargerðum um efni nokkurra bóka og greina.

Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum í bland við sjálfstæð nemendaverkefni um rannsóknaviðfangsefni námskeiðsins.

Íslenskar sagnir, þjóðtrú og samfélag: Sagnahefð, hulduverur og sköpun þjóðarímyndar (ÞJÓ340G)

Í námskeiðinu verður íslensk sagna og þjóðtrúarhefð rannsökuð í ljósi frumheimilda og fræðilegrar umræðu á síðustu árum. Meginviðfangsefnið verður hvernig íslenskar sagnir hafa orðið til, gengið frá manni til manns og lifað og þróast I munnlegri hefð. Rætt verður um samhengi íslenskrar þjóðsagnasöfnunar á 19. og 20. öld og skoðað hvernig Sagnagrunnurinn, kortlagður gagnagrunnur um sagnir þjóðsagnasafnanna, getur nýst sem rannsóknartæki. Þá verður sjónum beint að efnisflokkum íslenskra sagna og fjallað um það hvernig sagnir kortleggja landslag, menningu og náttúru og gefa  innsýn inn í hugmynda- og reynsluheim fólksins sem deildi þeim. Jafnframt verður reynt að meta hvað sagnirnar geta sagt um þjóðtrú á Íslandi og hugað sérstaklega að reynslusögnum (memorat) og heimildagildi þeirra. Nemendur munu einnig kynnast helstu flökkusögnum á Íslandi og því hvernig mismunandi sagnahefðir og þjóðtrú nágrannalandanna setja mark sitt á þær.

Sviðslistafræði (Performance Studies): Frá sagnaflutningi til uppistands, kjötkveðjuhátíða og stjórnmálamanna (ÞJÓ506G)

Sviðslistafræði (Performance Studies) fjallar um það hvernig fólk í öllum samfélögum, bæði fyrr og nú, tekur þátt í ymis konar sviðslist (performances) í daglegu lífi, á mismunandi "leiksviðum", allt frá helgisiðum til kirkjupredikana, leiksýninga, kvikmyndasýninga, útvarpsþátta, uppistands, sagnaflutnings, gjörningalistar, hátíða, útskriftasiða, matarboða, dulbúningasiða og málflutnings stjórnmálamanna heima og erlendis. Á námskeiðinu munu nemendur kynnast þeim margslungnu táknmálsformum sem beitt er í mismunandi tegundum sviðslista, frá talmáli til búninga, útlits, svipbrigða, kyns, samhengis, hljóðs, "timing" og nytsemi rýmis og viðtöku áhorfenda.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, umræðum um fyrirlestra og farið í heimsóknir.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ305G, ÞJÓ306G, ÞJÓ307G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Hagnýt þjóðfræði (ÞJÓ304M)

Fjallað verður um hagnýtingu þjóðfræðilegrar þekkingar og hvernig aðferðir og vinnubrögð þjóðfræðinnar geta komið að notum til að breikka og dýpka umræðu og opnað leiðir til að hafa jákvæð samfélagsleg áhrif. Fjallað verður um tengsl þjóðfræði við ferðaþjónustu, safnastarf, listir og margvíslega miðlun þjóðfræðiefnis. Rætt verður um gagnasöfn tengd þjóðfræði á Íslandi og möguleika á hagnýtingu þeirra. Skoðað hvernig nýta má sögulegt efni, viðtöl og vettvangsrannsóknir, og setja niðurstöður fram, svo sem með sýningum, hátíðum og viðburðum, blaðaskrifum, bókaútgáfu, vefútgáfu, útvarpsþáttagerð og gerð  heimildamynda. Ólíkar aðferðir til að ná til ólíkra markhópa verða ræddar og hvernig miðla má efni til breiðra hópa gesta, lesenda, hlustenda eða áhorfenda. Siðferðileg, efnahagsleg, menningarleg og pólitísk álitamál við hagnýta þjóðfræði tekin til umfjöllunar.

Námskeiðið verður að hluta lotukennt, 3 daga í þriðju kennsluviku í Reykjavík og 4 daga í verkefnavikunni á Hólmavík á Ströndum. Nemendur vinna verkefni tengd hagnýtri þjóðfræði, en ekkert lokapróf er í áfanganum.

Menningararfur (ÞJÓ506M)

Hvað er menningararfur og hvaða hlutverki þjónar hann? Af hverju er hann í stöðugri útrýmingarhættu? Hvernig tengir hann saman fortíð og samtíð? Hvað á hann skylt við þjóðríkið? Söguvitund? Hnattvæðingu? Kapítalisma? Stjórnmál? Í námskeiðinu verður leitað svara við þessum spurningum, kynntar nýlegar rannsóknir þjóðfræðinga, mannfræðinga, listfræðinga, félagsfræðinga, safnafræðinga, sagnfræðinga og fornleifafræðinga á menningararfi og tekinn púlsinn á því sem er að gerast á þessu ört vaxandi sviði. 

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði II (ÞJÓ442G)

Smíðaverkstæði BA ritgerða í þjóðfræði II

BA ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ261L)

Lokaverkefni

BA-ritgerð í þjóðfræði (ÞJÓ601L)

Lokaverkefni til BA-prófs í þjóðfræði eru tvenns konar og velur nemandi í samráði við leiðbeinanda að vinna annað hvort fræðileg greinargerð sem telst 7 einingar eða rannsóknarritgerð sem telst 12 einingar. Markmið fræðilegu greinargerðarinnar er að fjalla á ítarlegan hátt um stöðu þekkingar á afmörkuðu sviði þjóðfræðinnar, gera grein fyrir helstu rannsóknarnálgunum og fræðilegum sjónarmiðum, fjalla um lykilrit og nýjustu sjónarmið í fræðilegri umræðu. Greinargerðin skal vera 20-25 síður að lengd. Á meðan á vinnu lokaverkefnis stendur sækir nemandi Smíðaverkstæði I (2 einingar) og Smíðaverkstæði II (1 eining).

Konur, minnihlutahópar og þjóðfélagsgagnrýni: Kvikmyndir frá menningarsvæðum múslima (KVI410G)

Múslimar eru um fjórðungur mannkyns og í verulegum meirihluta í fjölda ríkja Norður-Afríku, Mið-Austurlanda og Suður-Asíu. Fjölbreytt kvikmyndagerð hefur verið í miklum blóma í mörgum þessarra landa til fjölda ára en er ný af nálinni í ýmsum öðrum. Rakin verður saga kvikmyndagerðar í þessum löndum og helstu þemu og stef greind með hliðsjón af menningarsögulegum bakgrunni þeirra, trúarbrögðum, bókmenntum, stjórnmálum og fræðilegum kenningum og flokkunarkerfum innan m.a. kvikmyndafræði og trúarbragðafræði. Sérlega athyglisverðar eru kvikmyndir frá löndum þar sem kvikmyndagerðarmönnum er sniðinn þröngur stakkur með strangri ritskoðun en þeir leita samt margvíslegra táknrænna leiða til að miðla þjóðfélagsgagnrýni sinni og taka á viðkvæmum álitamálum eins og félagslegu taumhaldi, minnihlutahópum, stöðu kvenna, kynferði, samkynhneigð, barnabrúðum, fjölkvæni, vændi, sjálfsvígum, heiðursmorðum, dauðarefsingum og mismunandi sharíatúlkunum innan íslam. Meðal virtustu kvikmyndagerðarmanna í ýmsum þessarra landa eru konur og hafa þær jafnvel verið brautryðjendur í sumum þeirra eins og t.d. Forugh Farrokhzad í Íran og Haifaa al-Mansour í Saudi-Arabíu. Sjónum verður sérstaklega beint að kvikmyndagerðarmönnum í þremur löndum, Tyrklandi, Egyptalandi og Íran, en einnig staldrað við ýmsa aðra í löndum eins og Malasíu, Indónesíu, Pakistan, Afganistan, Azerbaijan, Líbanon, Írak, Sýrlandi, Saudi-Arabíu, Túnis, Alsír, Marokkó og Mauritaníu. Áherslan er á leiknar kvikmyndir á borð við spennumyndir, hryllingsmyndir, gamanmyndir, íslamskar biblíumyndir, rómantík og raunsæisdrama en einnig verður vísað til heimildarmynda og tónlistarmyndbanda (svo sem með Haifu Wehbe og Shams al-Aslami). Þá verða áhrif vestrænna og asískra kvikmynda á kvikmyndagerðarmenn af menningarsvæðum múslima rakin og sömuleiðis áhrif þeirra sjálfra á kvikmyndagerðarmenn víða um heim. Loks verður fjallað um að hve miklu marki megi finna samhljóm milli ímyndar múslima í vestrænum kvikmyndum og kvikmyndum þeirra sjálfra.Þeir kvikmyndagerðarmenn sem helst verða teknir fyrir eru Metin Erksam, Yilmaz Güney, Reha Erdem og Nuri Bilge Ceylan frá Tyrklandi, Henry Barakat og Youssef Chahine frá Egyptalandi og Masud Kimiai, Jafar Panahi, Abbas Kiarostami, Dariush Mehrjui, Asghar Farhadi, Tahmineh Milani og Makhmalbaf-fjölskyldan frá Íran.

Nýsköpun í ferðaþjónustu (FER613G)

Ferðaþjónusta og nýsköpun eru tíðum tengd sterkum böndum í umræðu um hagþróun og nýbreytni í samfélaginu. Ferðaþjónusta er út af fyrir sig talin til nýsköpunar í atvinnulífi hér á landi en eins hefur vaxandi athygli verið beint að frumkvöðlastarfi og nýsköpun innan greinarinnar sjálfrar.

Í námskeiðinu verður fjallað um nýsköpun og ferðaþjónustu út frá mismunandi hliðum. Farið verður ítarlega ofan í fræðilega umfjöllun um hugmyndir um nýsköpun almennt og í ferðaþjónustu sérstaklega og hvernig þær tengjast mismunandi skilningi á ferðaþjónustu sem atvinnugrein og nýsköpunarferlum. Fjallað verður um nýsköpun í þjónustufyrirtækjum, forsendur og tilgang og frumkvöðlastarf í tengslum við mismunandi gerðir ferðaþjónustu.
Nemendur munu vinna að verkefnum sem miða að því að tengja fræðilega umfjöllun við raundæmi úr atvinnulífinu.

Fjöldahreyfingar: Andóf, mótmæli og byltingar (FÉL444G)

Eitt af viðfangsefnum félagsfræðinnar er að skoða tilurð, framgang og áhrif félagslegra hreyfinga (e. social movements). Félagslegar hreyfingar má skilgreina sem aðgerðir hópa sem leitast við að hafa áhrif á þróun samfélagsins eða afmörkuð svið þess, oft á grundvelli hugmynda um sameiginlega stöðu, hagsmuni eða lífsviðhorf. Um er að ræða samstarf og aðgerðir af margvíslegu tagi, allt frá staðbundnu grasrótarstarfi til starfsemi alþjóðlegra samtaka. Félagslegrar hreyfingar geta leitt til fjöldamótmæla og uppþota og jafnvel til borgarastríða og stjórnarfarsbyltinga. Í námskeiðinu er fjallað um kenningar og rannsóknir á þessu sviði og valin dæmi skoðuð. Til að mynda verður fjallað um sögulegar byltingar (t.d. frönsku byltinguna), stéttarfélög, kvennahreyfingar, trúarhreyfingar, friðarhreyfingar og umhverfisverndarsamtök. Sérstaklega verður fjallað um mótmælabylgjuna sem alþjóðlega bankakreppan leiddi af sér, þar á meðal „Búsáhaldabyltinguna” íslensku.

Tækni og samfélag: Frelsi og fjötrar upplýsingasamfélagsins (FÉL263G)

Eftirlitsþjóðfélagið (surveillance society) og áhættuþjóðfélagið (risk society) eru hugtök sem verða æ meira áberandi í félagsfræði. Að auki er vaxandi áhugi á að skilja hvernig ný tækni hefur mótandi áhrif á þjóðfélagið, fyrirkomulag vinnu, samskipti fólks, félagsauð (social capital) og lagskiptingu samfélagsins (social sorting). Kenningar og skrif fræðimanna á borð við Manuel Castells, Bruno Latour,  Ursula Huws, David Lyon, Juliet Webster, Kristie Ball og  Kevin Haggerty verða kynntar til sögunnar.  Hryðjuverkin 11. september 2001 mörkuðu ákveðin vatnaskil varðandi eftirlitsþjóðfélagið. Miklum fjármunum er nú varið  í tækni sem hægt er að nota til að fylgjast með fólki í leik og í starfi og hugmyndir um meinta óvini ríkisins og ýmissa skipulagsheilda taka á sig nýjar myndir. Krafan um aukin afköst og harðari samkeppni milli fyrirtækja hefur leitt til þess að sams konar tækni er í æ ríkari mæli notuð til að fylgjast með starfsmönnum, afköstum þeirra og vinnuhegðun. Áhrifin á persónuvernd eru margbreytileg og benda bæði í átt til aukins frelsis og fjötra. Samspil fjölskyldu og atvinnulífs verður í óljósara, sem og mörkin á milli hins efnislega og hugræna. Rýmið hefur fengið nýja merkingu, sem og líkaminn. Þá hafa nýjar tegundir samfélagsmiðla og netsamfélaga einnig kallað fram ákveðið form eftirlits sem fræðunum er kallað social surveillance – eða félagslegt eftirlit.  

Markmið námskeiðsins er að greina rannsóknir og kenningar um þau margvíslegu og mótsagnarkenndu áhrif sem upplýsinga- og tölvutæknin hefur á einstaklinga og samfélög.  Nemendur kryfja valda texta sem fást við ofannefnda umræðu og kynna sér erlendar og innlendar rannsóknir á sviðinu.

Innra starf safna (FOR425G)

Markmið námskeiðsins er að nemendur fái innsýn í dagleg verkefni og faglegt safnastarf hjá Þjóðminjasafni Íslands. Aðaláherslan verður á verklegan þátt söfnunar, skráningar og varðveislu. Kennslan verður tvískipt, fyrri hlutinn verður í formi fyrirlestra frá sérfræðingum Þjóðminjasafnsins en seinni hlutinn verður sérverkefni með safnkostinn sem nemendur vinna sjálfstætt undir leiðsögn kennara. Í fyrri hluta námskeiðsins verður lögð áhersla á alþjóðlegar siðareglur ICOM, fyrirbyggjandi forvörslu, gripaskráningu í Sarp, ljósmyndun gripa, ástandsmat á aðföngum (gripum, sýnum, frumheimildum o.s.frv.), pökkun og varðveislu. Miðannarpróf verður eftir fyrri hluta námskeiðsins. Í síðari hlutanum mun nemandi vinna verkefni tengt safnkostinum í tengslum við námsefnið. Nemandi velur verkefnið eftir sínu áhugasviði undir leiðsögn kennara og skilar skýrslu í lok námskeiðs.

Geðheilsufélagsfræði (FÉL439G)

Raktar eru félagslegar skýringar á geðrænum vandamálum og þeim beitt til að útskýra samsetningu og útbreiðslu geðrænna vandamála meðal aldurshópa, kynja, hjúskaparhópa og stétta. Fjallað er um aðstæður geðsjúkra og samskipti þeirra við fjölskyldumeðlimi og geðheilbrigðisstéttir. Munur á notkun geðheilbrigðisþjónustu milli kynja, hjúskaparhópa og stétta er rakinn og skýrður. Loks er greint frá skipan og árangri geðheilbrigðisþjónustunnar.

Ójöfnuður: Efnahagur, kyn og minnihlutahópar (FÉL264G)

Ójöfnuður hefur löngum verið eitt meginhugtak félagsfræðinnar, enda hefur hún mikið fjallað um hvernig gæðum í samfélaginu er skipt og með hvaða afleiðingum. Lengi var talið að Ísland væri tiltölulega jafnt samfélag, en endurskoðun á fortíðinni hefur leitt í ljós að ójöfnuður hefur verið meiri en við höfum viljað viðurkenna í gegnum tíðina. Það sem er kannski mikilvægara er að efnahagslegur ójöfnuður hefur verið breytilegur til lengri tíma og frá tíunda áratugnum til allra síðustu ára hafa orðið miklar sveiflur í skiptingu tekna, eigna og fjárhagsþrenginga. Félagsfræðin hefur víða nálgun á birtingarform ójafnaðar í samfélaginu, til dæmis út frá kyni, aldri, þjóðerni, kynþætti og kynhneigð. 

Í þessu námskeiði munum við skoða helstu kenningar og rannsóknir félagsfræðinnar um ójöfnuð og setja þær í íslenskt samhengi. Við munum velta fyrir okkur hvers konar ójöfnuður er til staðar í samfélaginu og hvort ákveðnar tegundir ójöfnuðar eigi eftir að skipta meira máli í framtíðinni, meðal annars út frá breytingum í samfélagsumhverfinu og í samsetningu mannfjöldans. Að auki munum við skoða afleiðingar ójöfnuðar á líf einstaklinga, til dæmis varðandi heilsu þeirra, völd, afkomu og þátttöku í samfélaginu.

Félagsfræði frávikshegðunar (FÉL262G)

Viðfangsefnið í námskeiðinu eru samskiptakenningar í félagsfræði (Interactionism, Phenomenology og Ethnomethodology) eða svokallaðar míkrókenningar. Farið verður í fræðilegan grundvöll sjónarhornsins og hefðbundna vísindahyggju(positivism/empirism). Dæmi verða tekin úr veruleika samtímans um útfærslu þessara sjónarhorna. Áhersla verður lögð á samskipti, heimsmynd, sögulegar kringumstæður, merkingu/túlkun, vald/hagsmuni og sérstaklega á tilhneigingu til sjúkdómsvæðingar á hegðan sem brýtur í bága við viðmið samfélagsins.

Kenningar í ferðamálafræði (FER409G)

Á áttunda áratugnum byrjuðu fræðimenn að velta fyrir sér tilgangi, þróun og mikilvægi ferðamennsku í heiminum. Spurningar eins og "hver er ferðamaður?", "hver er tilgangur þess að ferðast? og "hvað skilgreinir ferðalög?" voru algengar framan af og enn þann dag í dag velta fræðimenn upp þessum sömu spurningum, þó með breyttum áherslum í síbreytilegum félagslegum og pólitískum aðstæðum. Þessi áfangi leggur áherslu á helstu kenningar ferðamálafræðinnar og gefur innsýn í ólíkar nálganir og áherslur fræðanna. Krafa verður gerð á nemendur um að þeir velti fyrir sér mismunandi áherslum fræðimanna og setji fram eigin rannsóknarspurningar og móti hugsanlegar nálganir hvað varðar uppsetningu verkefnis í ferðamálafræðum.

Galdur og guðlast 1200-1700 (SAG435G)

Ræddar verða lýsingar á göldrum í völdum Íslendingasögum og fornaldarsögum, með hliðsjón af ákvæðum í Grágás, kristinrétti Árna frá 1275 og Jónsbók frá 1281. Galdramál og sagnir á næstu öldum verða könnuð, en megináhersla lögð á galdratrú og galdraofsóknir á 17. öld. Var samfella í hugmyndum um áhrifamátt orða og gjörða á tímabilinu? Hvernig tengdust þær kristinni trú, fyrir og eftir siðaskipti um miðja 16. öld? Hvað var alþýðutrú og hvað lærðar hugmyndir erlendis frá? Íslensk galdra- og guðlastsmál frá 17. öld verða sett í samhengi við hræringar á Norðurlöndum og annars staðar í Evrópu. Hvers vegna hófust ofsóknir á Íslandi ekki fyrr en raun ber vitni? Hvernig stendur á því að hér voru nærri eingöngu karlar brenndir fyrir galdra? Hvað olli því að yfirvöld skyndilega líkt og misstu áhugann? Lesin verða íslensk og erlend fræðirit, en ekki síst frumheildir, birtar sem óbirtar.

Skjalalestur 1550-1850 (SAG444G)

Nemendur öðlast færni í að lesa íslenska skrift frá tímabilinu, einkum frá 17. og 18. öld. Farið verður í helstu atriði skriftarþróunar, rætt um varðveislu ritheimilda og kynntar aðferðir við útgáfu gamalla texta.

Kyn, fjölmenning og margbreytileiki (KYN201G)

Fjallað um helstu viðfangsefni margbreytileika- og kynjafræða í ljósi gagnrýnnar fjölmenningarhyggju og margbreytileika nútímasamfélaga. Áhersla er á hvernig viðfangsefnin tengjast íslenskum veruleika og stjórnmálum.

Skoðað er hvernig félagslegar áhrifabreytur á borð við kyn, kynhneigð, þjóðernisuppruna, trúarskoðanir, fötlun, aldur og stétt eiga þátt í að skapa einstaklingum mismunandi lífsskilyrði og möguleika.

Kynnt verða helstu hugtök kynja- og margbreytileikafræða svo sem kyngervi, eðlishyggja og mótunarhyggja og skoðað hvernig félagslegar áhrifabreytur eru ávallt samtvinnaðar í lífi fólks. Áhersla er á hvernig málefni kyns, fjölmenningar og margbreytileika tengjast íslenskum veruleika og stjórnmálum. 

Grunnkenningar (Mannfræðikenningar I) (MAN203G)

Í námskeiðinu er fjallað um helstu kenningar í almennri mannfræði frá upphafi að áttunda áratug 20. aldar. Rakinn er hugmyndalegur aðdragandi að kenningafræði mannfræðinnar. Fjallað er um helstu kennistefnur s.s. þróunarhyggju, virknihyggju og hinar ýmsu tegundir gerðarhyggju, þá höfunda sem mótuðu þessar kennistefnur, verk þeirra og tengsl rannsókna og kenninga.

Íslensk fornleifafræði (FOR201G)

Yfirlitsnámskeið um íslenska fornleifafræði, sögu hennar, viðfangsefni og stöðu þekkingar. Farið er yfir helstu strauma í íslenskri fornleifafræði og fjallað ítarlega um sex lykilstaði sem endurspegla áherslur og viðfangsefni íslenskrar fornleifafræði. Kynntar verða helstu rannsóknir sem gerðar hafa verið og fjallað um áhrif þeirra á söguskynjun Íslendinga og fræðilega umræðu. Að námskeiði loknu eiga nemendur að kunna skil á einkennum íslenskra fornleifa og geta lýst helstu tegundum gripa, þeim efnum og þeirri tækni sem liggja til grundvallar íslenskri menningarsögu.

Kynjafræðikenningar (KYN202G)

Kynjafræði er þverfræðileg. Hér verður heimspekilegur og kenningalegur grundvöllur kynjafræða og gagnrýnið inntak þeirra skoðað.

Fjallað er um birtingarform og merkingu kyns (e. sex) og kyngervis (e. gender) í tungumáli og menningu, sögu, samfélagi og vísindum. Sjónarmið fræðanna eru kynnt og tengsl þeirra við aðferðafræði.

Í námskeiðinu er fjallað um heimspekilegan og kenningalegan grundvöll kynjafræða og gagnrýnið og þverfræðilegt inntak þeirra. Fjallað er um birtingarform og merkingu kyns (e. sex) og kyngervis (e. gender) í tungumáli og menningu, sögu, samfélagi og vísindum. Sjónarmið fræðanna eru kynnt og tengsl þeirra við aðferðafræði. Þá eru nemendur þjálfaðir í að beita á sjálfstæðan og gagnrýninn hátt fræðilegum hugtökum og aðferðum.

Samfélags- og nýmiðlar (FÉL443G)

Námskeiðið er helgað hinum svofelldu samfélagsmiðlum (Facebook, Twitter, Snapchat o.s.frv) sem hafa á umliðnum árum, og það á fremur stuttu tímabili, markað djúp spor í sögu fjölmiðla og á margan hátt breytt eðli og eigindum fjölmiðlunar (og margir vilja líta svo á þessi fyrirbæri séu ekki eiginlegir fjölmiðlar). Sérstaklega verður litið til þeirra rullu sem þessir gagnvirku samfélagsmiðlar spila í nútímanum, bæði á makróstigi (stofnanir, eignarhald) og míkróstigi (samskipti einstaklinga og hópa). Áhrif þessara miðla á daglegt líf; samskipti, menningarneyslu, pólitík o.fl eru óumdeild og litið verður til nýjustu rannsókna á þessu sviði.

Listin að ferðast (LAN205G)

Þetta námskeið fjallar um mismunandi tegundir ferðamennsku og birtingarmyndir ferðaþjónustu á ólíkum svæðum. Námskeiðið skoðar tiltekna strauma ferðamennsku eins og massaferðamennsku, fátækraferðamennsku og bakpokaferðamennsku ásamt því að kynna kenningar um drifkrafta ferðalaga. Umfjöllunin er tengd ákveðnum landsvæðum og sett í samhengi við samfélagslega þróun þeirra. Þannig er lögð áhersla lögð á að veita innsýn í landfræðilegt samhengi ferðaþjónustu í heiminum í dag ásamt þeim álitamálum og úrlausnarefnum sem ferðamennska á við að etja á ólíkum stöðum.

Kommon sens? - Mannfræði skynjunar og skynhátta (MAN319M)

Í þessu námskeiði er ætlunin að fjalla um menningarlegt afstæði skynjunar. Miðlægt í þeirri umfjöllun verður hugtakið skynháttur (mode of perception), en það vísar til þeirrar sérstöku áherslu í skynjun sem ríkjandi er í menningarsamfélagi. Meðal annars verður fjallað um sjónrænt fólk og hljóðrænt og um margvíslega möguleika lyktar, bragðs og snertingar í menningarlegu tilliti. Kynntar verða helstu kenningar um skynjun sem mannfræðingar hafa leitað í en námskeiðið verður jafnframt að stórum hluta verklegt og tilraunir munu gerðar með skynjun nemenda á hinum ýmsu fyrirbærum tilverunnar.

Markmið: Að nemendur geri sér grein fyrir félagslegri mótun skynjunar og þá um leið afstæði hennar.

Fornleifafræði eftir 1500 (FOR702M)

Í nútíma heimi er auðvelt að hugsa um fortíðina sem eitthvað sem er langt í burtu og hversdeginum óviðkomandi – hvort sem það er heimsókn á safn eða jafnvel fornleifafræðinám, sagan virðist alltaf vera aðskilin frá hversdagsleikanum. Hún er áhugamál okkar eða eitthvað sem við skoðum okkur til skemmtunar. Markmið þessa námskeiðs er að skoða samtímann frá sjónarhorni fornleifa- og sagnfræði: á hvaða hátt er líf okkar afleiðing atburða sem gerðust í fortíðinni? Námskeiðið mun sýna hvernig fortíðin lifir í nútímanum – ekki sem sögustaðir eða fornleifafræðibók heldur sem eitthvað sem hefur áhrif á skipulag hversdagsins og efnisveruleikan sem við búum í. Þótt rætur þessa ferla nái aftur til líffræðilegrar þróunar okkar þá má færa sterk rök fyrir því að flestir áhrifavaldarnir sem skapa umhverfi okkar eigi sér upphaf á síðustu 500 árum.

Plöntur, landslag og pólitík (LIS606M)

Í námskeiðinu verður samband manns og náttúru skoðað í gagnrýnu fræðilegu samhengi. Fjallað verður um „náttúruleg“ fyrirbæri, eins og plöntur og gróður, sem og „menningarleg“ fyrirbæri, eins og garða og landslag, út frá heimspeki, umhverfissögu og listfræði. Sýnt verður fram á að garðhönnunarhefð Upplýsingarinnar, sem á sér sína skýrustu birtingarmynd í enska landslagsgarði 18. aldar, sækir í sig veðrið við upphafs þess jarðsögutímabils hefur verið nefnt „Mannöld“ (e. Anthropocene“).
Námsskeiðið verður í málstofuformi, byggt á lestri og umræðum. Þar á meðal verða lesnir kaflar úr grundvallarritum um efnið: Nature’s Metropolis eftir David Cronon og nýrra rannsóknargreina innan pósthúmanískra fræða, Why Look at Plants. Ætlast er til að nemendur lesi vel allt lesefni sem lagt er fyrir og taki virkan þátt í umræðum. Þáttaka byggð á gagnrýnum heimalestri er lykilatriði í námsmati.

Ísland á 18. öld – samfélag, stéttir og hugarfar (SAG403M)

Markmið námskeiðsins er að rýna í samfélagsgerð á Íslandi á 18. öld og setja hana í samhengi við þjóðfélagsþróunina frá siðaskiptum fram til 1800, skoða megineinkenni samfélagsins á þeim tíma og setja í samhengi við það sem átti sér stað við Norður Atlantshaf og Norðurlönd á sama tíma. Hvernig var daglegt líf á Íslandi í nærumhverfinu, til sjávar og sveita. Átjánda öldin er mjög rík af frumheimildum, bæði frá upphafi 18. aldar og í lok hennar. Áhersla verður lögð á að nýta heimildir frá Landsnefndinni fyrri 1770-1771, sem gefur einstæða innsýn inn í 18. aldar samfélagið á Íslandi. Lestrarefnið verður bæði fræðirit og frumheimildir, innlent og erlent. Leitast verður við að tengja nýjar rannsóknir við notkun bæði prentaðra frumheimilda og heimilda af skjalasöfnum. Snar þáttur er að nemendur verði sjálfbjarga í að rata um heimildaforða tímabilsins.

Fjöldahreyfingar: Andóf, mótmæli og byltingar (FÉL444G)

Eitt af viðfangsefnum félagsfræðinnar er að skoða tilurð, framgang og áhrif félagslegra hreyfinga (e. social movements). Félagslegar hreyfingar má skilgreina sem aðgerðir hópa sem leitast við að hafa áhrif á þróun samfélagsins eða afmörkuð svið þess, oft á grundvelli hugmynda um sameiginlega stöðu, hagsmuni eða lífsviðhorf. Um er að ræða samstarf og aðgerðir af margvíslegu tagi, allt frá staðbundnu grasrótarstarfi til starfsemi alþjóðlegra samtaka. Félagslegrar hreyfingar geta leitt til fjöldamótmæla og uppþota og jafnvel til borgarastríða og stjórnarfarsbyltinga. Í námskeiðinu er fjallað um kenningar og rannsóknir á þessu sviði og valin dæmi skoðuð. Til að mynda verður fjallað um sögulegar byltingar (t.d. frönsku byltinguna), stéttarfélög, kvennahreyfingar, trúarhreyfingar, friðarhreyfingar og umhverfisverndarsamtök. Sérstaklega verður fjallað um mótmælabylgjuna sem alþjóðlega bankakreppan leiddi af sér, þar á meðal „Búsáhaldabyltinguna” íslensku.

Fjöldahreyfingar: Andóf, mótmæli og byltingar (FÉL444G)

Eitt af viðfangsefnum félagsfræðinnar er að skoða tilurð, framgang og áhrif félagslegra hreyfinga (e. social movements). Félagslegar hreyfingar má skilgreina sem aðgerðir hópa sem leitast við að hafa áhrif á þróun samfélagsins eða afmörkuð svið þess, oft á grundvelli hugmynda um sameiginlega stöðu, hagsmuni eða lífsviðhorf. Um er að ræða samstarf og aðgerðir af margvíslegu tagi, allt frá staðbundnu grasrótarstarfi til starfsemi alþjóðlegra samtaka. Félagslegrar hreyfingar geta leitt til fjöldamótmæla og uppþota og jafnvel til borgarastríða og stjórnarfarsbyltinga. Í námskeiðinu er fjallað um kenningar og rannsóknir á þessu sviði og valin dæmi skoðuð. Til að mynda verður fjallað um sögulegar byltingar (t.d. frönsku byltinguna), stéttarfélög, kvennahreyfingar, trúarhreyfingar, friðarhreyfingar og umhverfisverndarsamtök. Sérstaklega verður fjallað um mótmælabylgjuna sem alþjóðlega bankakreppan leiddi af sér, þar á meðal „Búsáhaldabyltinguna” íslensku.

Snert á veruleikanum: ljósmyndin sem miðill (LIS605M)

Í námskeiðinu verður fjallað um ljósmyndina sem miðil í bæði listfræðilegu og menningarfræðilegu samhengi. Áhersla verður lögð á að greina sérstöðu ljósmyndarinnar sem miðils í samanburði við aðra miðla myndlistar og í samanburði við texta. Lesnir verða nokkrir lykiltextar í ljósmyndafræði eftir Abigail Solomon Godeau, Geoffrey Batchen, Liz Wells, Roland Barthes, Susan Sontag, Walter Benjamin, og fl. og þeim beitt við greiningu á myndlistarverkum og ljósmyndum. Einnig verða lesnir fræðitextar um íslenska samtímaljósmyndun og verk eftir íslenska listamenn tekin til greiningar. Þá verður hugað sérstaklega að ljósmyndinni sem heimild og sem vitnisburði um minningar og úrvinnslu á þeim, og hvernig listamenn hafa nýtt sér eiginleika ljósmyndarinnar við þjóðfélagslega gagnrýni.

Safn og samfélag: Sirkus dauðans? (SAF603M)

Fjallað verður um samfélagslegt hlutverk safna út frá margvíslegum sjónarhornum: efnahagslegum, pólitískum, menningarlegum, félagslegum og síðast en ekki síst alþjóðlegum. Fjallað verður meðal annars um hlutverk safna í hugmyndinni um þjóð, lagalegt umhverfi safna, rekstrarform, staða og hlutverk þjóðarsafna, safna í eigu sveitarfélaga, félagasamtaka og einkafyrirtækja, fjármögnun safnastarfs, stefna yfirvalda í málefnum safna, söfn og mannréttindi, söfn og áföll (trauma), kynjahugmyndir og fleira. Í námskeiðinu er einnig hugað að möguleikum safna á að virkja fólk og samfélög til þátttöku í starfsemi þeirra eins og söfnun, heimildaöflun, sýningarstjórnun, sýningargerð og annarri miðlun. Skoðuð verða innlend og erlend dæmi. Eftir því sem því verður komið við, eru farnar ein til tvær vettvangsferðir. Námskeiðið er eingöngu kennt í fjarnámi.

Lúsakambar, hlandkoppar og kynlíf: Þjóðhættir og daglegt líf í sveitasamfélaginu (ÞJÓ447G)

Athugið, námskeiðið kennt annað hvert ár. 

Í námskeiðinu er fjallað um þjóðhætti og daglegt líf í íslenska sveitasamfélaginu fyrr á öldum, jafnt til sjávar og sveita. Rætt er um aðferðir við rannsókn á efnismenningu, þjóðháttum og daglegu lífi og viðfangsefnið sett í erlent rannsóknarsamhengi. Nemendur kynnast margvíslegum þjóðháttarannsóknum og fjallað er á gagnrýnin hátt um ólíka heimildaflokka - yfirlitsrit, fræðirit og ýmsar frumheimildir. Lögð er áhersla á að greina hugmyndafræði hversdagsins og lífsferil einstaklinga í gamla sveitarfélaginu, um leið og skoðað er hvaða aðferðir dugi best til að rannsaka lífshætti fólksins sem þar ól allan sinn aldur. M.a. er unnið með óprentaðar persónulegar heimildir, svör við spurningalistum og dagbækur.

Hugarflug norðursins (ÞJÓ211G)

(Kennt á ensku, en nemendur sem þess óska geta skilað verkefnum á íslensku)

Both fixed and relative, lived and imagined, the North has been a reservoir of imaginary potential. In this potentiality, modern subjects -- local and distant -- might regenerate and reinvigorate. The North contains apparent contradictions: beautiful and terrifying, invigorating and deadly. The imagery of such an imagined and real north, read through history, folklore, literature, film, is the subject of this course. Comparative, interdisciplinary, and multi-sited, our investigations focus on the ways in which the construction of the North has been a contested field representing different agendas and offering divergent outcomes.

Ráðstefnumálstofa í þjóðfræði: Norræna þjóðfræðingið í Reykjavík 2022 (ÞJÓ061G)

Dagana 14.-16. júní 2022 fer Norræna þjóðfræðiþingið fram við Háskóla Íslands. Þangað safnast þjóðfræðingar frá öllum Norðurlöndunum og víðar að, prófessorar, rannsakendur, ritstjórar, framhaldsnemar og safnafólk, og kynna nýjustu rannsóknir í faginu, takast á um hugmyndir, víkka sjóndeildarhringinn og njóta félagsskapar við fólk sem slær um sig með sömu hugtökunum. 

Norræna þjóðfræðiþingið er deigla nýrrar þekkingar og leiðir saman á þriggja ári fresti sænska, norska, danska, finnska, færeyska og íslenska þjóðfræðinga. Þangað sækja þeir innblástur og segja frá eigin verkefnum, deila með kollegunum og deila við kollegana, leggja drög að samstarfi og rækta vináttuna. 

Í þessari málstofu förum við í saumana á dagskrá ráðstefnunnar, kynnum okkur lykilfyrirlesara, köfum ofan í einstakar málstofur eftir áhugasviði þátttakenda, rýnum í þema ráðstefnunnar, kortleggjum ólíkar hefðir og áherslur í þjóðfræði á Norðurlöndum og tökum púlsinn á því sem helst er að gerast í faginu akkúrat núna. Um leið undirbýr málstofan nemendur undir að taka þátt í ráðstefnunni í júní.

Norræn trú (ÞJÓ437G)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Tíska og fatnaður: Efnismenning í iðnvæddu markaðsþjóðfélagi (ÞJÓ606M)

Námskeiðið beinir sjónum að fatatísku sem efnismenningu og rannsakar tískuhegðun einstaklinga í félagslegu samhengi. Nemendur lesa kenningar um tísku í markaðskerfi iðnvæddra þjóðfélaga og kynnast um leið ýmsum kenningum í heimspeki, félagsfræði, þjóðfræði og mannfræði. Tilgátur um áhrifavalda í fatatísku verða kannaðar með gagnrýnu hugarfari og heimfærðar á umhverfi nemenda. Tískukerfi á heimsvísu eru einnig könnuð og greind. Sérstaklega verður hugað að sambandi tískunnar við kyngervi , stétt, kynhneigð, aldur og aðrar helstu breytur félagslegs mismunar. Nemendur huga að „tíðarandanum“ (Zeitgeist) með smáverkefnum og vinna vettvangsrannsókn á fatatísku tiltekinna hópa eða staða og máta kenningarnar við sín eigin vettvangsgögn.

Rannsóknir og umræður leiða til lokaverkefnis þar sem lögð er fram útlistun á uppruna og eðli ríkjandi fatatísku og spáð á fræðilegan máta fyrir um stærri hreyfingar í fatatísku og tískumenningu komandi ára.

Námskeiðið hæfir meðal annars nemendum í þjóðfræði, mannfræði, menningarfræði og félagsfræði. Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum. Fyrirlestrarnir verða á ensku og fjarkenndir þar sem aðalkennari námskeiðsins, Karl Aspelund, verður við University of Rhode Island þar sem hann kennir námskeiðið samtímis. Aðstoðarkennari stýrir síðan umræðutímum og vettvangsrannsóknum nemenda við Háskóla Íslands.

Menningararfur (ÞJÓ446G)

Hvað er menningararfur og hvaða hlutverki þjónar hann? Af hverju er hann í stöðugri útrýmingarhættu? Hvernig tengir hann saman fortíð og samtíð? Hvað á hann skylt við þjóðríkið? Söguvitund? Hnattvæðingu? Kapítalisma? Stjórnmál? Í námskeiðinu verður leitað svara við þessum spurningum, kynntar nýlegar rannsóknir þjóðfræðinga, mannfræðinga, listfræðinga, félagsfræðinga, safnafræðinga, sagnfræðinga og fornleifafræðinga á menningararfi og tekinn púlsinn á því sem er að gerast á þessu ört vaxandi sviði.

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Rannsóknarverkefni í þjóðfræði (ÞJÓ411G, ÞJÓ413G, ÞJÓ415G)

Stúdent velur sér efni í samráði við kennara, sem hefur umsjón með rannsókninni og metur til 2-6 eininga. Nemandi skal kynna samnemendum rannsóknina með fyrirlestri. Nemendum er aðeins heimilt að taka eitt rannsóknarverkefni í þjóðfræði á námsferlinum.

Sjónrænar rannsóknaraðferðir (FOM001M)

Markmið námskeiðsins er að nemendur öðlist aðferðarfræðilega þekkingu, skilning og verklega færni til að greina myndir og önnur sjónræn rannsóknargögn (ljósmyndir, kvikmyndir, teikningar, auglýsingar, netmiðla, o.s.frv.). Farið verður í ýmsar aðferðir við greiningu á sjónrænu efni og hugað verður að sjónrænum gagnasöfnum og vinnu með þau. Nemendur fá þjálfun í því að kynna sér og leggja sjálfstætt mat á fyrirliggjandi rannsóknir. Námskeiðið byggist upp á hagnýtum verkefnum, þar sem nemendur undirbúa og hanna rannsóknaáætlanir, afla gagna og spreyta sig á greiningu þeirra. Námskeiðið er þverfaglegt og hentar nemendum á hug- og félagsvísindasviði, sem og öðrum sviðum.

Kyngervi, sögur og siðir (ÞJÓ021M)

The field of Folklore, emerging out of the phenomena collectively referred to as  Modernity, has a complicated and problematic relationship with gender, both in the material that circulates and the subsequent academic treatment of that material. This seminar combines theoretical perspectives from Gender Studies and Folkloristics to better understand the interconnectedness of popular cultural forms, analyses, and the operations of power, specifically gender relations. Beginning with a feminist critique of Folkloristics from within (a historical reference point), we will examine more recent work on the relationship between gender and genre, between the empowering acts of ordinary rituals (so-called women‘s genres), and how the old, debunked Nature/Culture divide, in which women‘s genres were debased and denigrated, may, looked at from a different perspective, suggest alternate approaches to some contemporary global issues.

Being Icelandic: Icelandic Folktales, Beliefs and Popular Culture Past and Present (ÞJÓ004G)

(Kennt á ensku; aðeins fyrir erlenda nemendur.) The aim of this course is to introduce foreign students to Icelandic folk culture past and present: from the folk beliefs implied by the Icelandic sagas to the famous collection of folk tales concerning "hidden people", elves, magicians, seal-folk, ghosts and more which was published by Jón Árnason in 1862-64; the ballads and music enjoyed by the people in the countryside; and the beliefs, behaviour and lifestyles encountered by the somewhat dumbfounded and awe-inspired early foreign travellers to Iceland during the last century. Students will also be introduced to modern Icelandic traditions and beliefs, from the Christmas men to the "elf stones" that road builders avoid, to the eating of sheeps heads, and the continual interest in the supernatural. The course is not intended for Icelandic students.

Vinnulag
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Being Icelandic: Icelandic Folktales, Beliefs and Popular Culture Past and Present (ÞJÓ025G)

(Kennt á ensku; aðeins fyrir erlenda nemendur.) The aim of this course is to introduce foreign students to Icelandic folk culture past and present: from the folk beliefs implied by the Icelandic sagas to the famous collection of folk tales concerning "hidden people", elves, magicians, seal-folk, ghosts and more which was published by Jón Árnason in 1862-64; the ballads and music enjoyed by the people in the countryside; and the beliefs, behaviour and lifestyles encountered by the somewhat dumbfounded and awe-inspired early foreign travellers to Iceland during the last century. Students will also be introduced to modern Icelandic traditions and beliefs, from the Christmas men to the "elf stones" that road builders avoid, to the eating of sheeps heads, and the continual interest in the supernatural. The course is not intended for Icelandic students.