Doktorsvörn í læknavísindum - Harpa Viðarsdóttir

Föstudaginn 12. febrúar ver Harpa Viðarsdóttir doktorsritgerð sína í læknavísindum við Læknadeild Háskóla Íslands. Ritgerðin ber heitið: Miklir þungburar – fylgikvillar fæðingar fyrir móður og barn, og mynstur efnaskiptamerkja. Extreme macrosomia – birth outcome for mother and infant, and metabolomic profile.

Vörninni verður streymt: https://livestream.com/hi/doktorsvornharpavidarsdottir

Andmælendur eru dr. Lars Mörkrid, prófessor við Háskólann í Ósló, og dr. Hans Tómas Björnsson, prófessor við Læknadeild Háskóla Íslands.

Umsjónarkennari var dr. Ragnar Bjarnason, prófessor, og leiðbeinandi Þórður Þórkelsson, yfirlæknir. Auk þeirra sátu í doktorsnefnd dr. Reynir T. Geirsson, prófessor emeritus, dr. Unnur Anna Valdimarsdóttir, prófessor og dr. Þórhallur Ingi Halldórsson, prófessor.

Engilbert Sigurðsson, prófessor og forseti Læknadeildar Háskóla Íslands, stjórnar athöfninni sem fer fram í Hátíðasal Háskóla Íslands og hefst kl. 13.00.

Fjöldatakmörkun: Einungis 20 geta verið í salnum á meðan á doktorsvörninni stendur.

Ágrip af rannsókn

Markmið: Að kanna áhættuþætti fyrir fæðingu mikilla þungbura (fæðingarþyngd ≥5000 g) og hugsanlegar afleiðingar þess fyrir móður og barn (grein I). Að skoða mynstur efnaskiptamerkja mikilla þungbura og bera saman við börn með eðlilega fæðingarþyngd og börn með lága fæðingarþyngd (<2500 g) (grein II). Að meta áhrif fæðingarmáta á mynstur efnaskiptamerkja barna við fæðingu og við nýburaskimun (grein III).

Aðferðir: Fyrsti hluti verkefnisins var ferilrannsókn með öllum fæðingum mikilla þungbura sem fæddust á árunum 1996-2005 ásamt samanburðarþýði sem höfðu eðlilega fæðingarþyngd (10.-90.‰ í íslensku þýði). Annar hlutinn var gagnagrunnsrannsókn byggð á niðurstöðum úr íslensku nýburaskimuninni með fullburða einburum fæddum á Íslandi á árunum 2009-2012. Miklir þungburar voru bornir saman við börn með eðlileg fæðingarþyngd og börn með lága fæðingarþyngd. Þriðji hluti verkefnisins var framskyggn rannsókn á börnum fædd með eðlilegri fæðingu eða valkeisaraskurði og mæðrum þeirra frá nóvember 2013 til apríl 2014. Blóð frá móður fyrir fæðingu, nýbura við fæðingu og niðurstöður nýburaskimunar voru notuð til að bera saman amínósýrur og acýlkarnitín milli fæðingarmáta.

Niðurstöður: 343 miklir þungburar fæddust á árunum 1996-2005 eða 0,9% allra einbura (grein I). Mæður þeirra voru líklegri til að vera með hærri líkamsþyngdarstuðul og þyndaraukning þeirra á meðgöngu var marktækt hærri en mæðra barna með eðlilega fæðingarþyngd. Þá voru miklir þungburar líklegri til að lenda í axlarklemmu í fæðingu, fæðast með bráðakeisaraskurði og að framköllun fæðingar mistækist miðað við börn með eðlilega fæðingarþyngd.

Nýburar með lága fæðingarþyngd og miklir þungburar höfðu hærri gildi af glútamínsýru en börn með eðlilega fæðingarþyngd (grein II). Þá var þreónín hærri hjá börnum með lága fæðingarþyngd. Frítt karnitín og sumar af meðal- og langrakeðju acýlkarnitínum voru hærri hjá börnum með lága fæðingarþyngd. Hýdroxýbútýrýlkarnitín var lægra hjá börnum með lága fæðingarþyngd en hærra hjá miklum þungburum. Acetýlkarnitín var hærra hjá börnum með lága fæðingarþyngd og hjá miklum þungburum.

Í samanburði við nýbura sem fæddir voru með valkeisaraskurði (grein III) voru nýburar fæddir á eðlilegan máta með hærri meðaltalsmun fyrir sumar amínósýrur og asýlkarnitína við fæðingu. Enginn marktækur munur var á amínósýrum í blóðsýni móður og barns við nýburaskimun eftir leiðréttingu fyrir fjölda tölfræðilegra prófana. Flestar amínósýrur og minni stuttkeðju acýlkarnitín voru, óháð fæðingarmáta, hærri í naflastrengsblóði nýbura en blóði móður. Sumar amínósýrur og acýlkarnitín voru hærri við nýburaskimun en í naflastrengssýnum í báðum fæðingarmátahópum.

Ályktanir: Hár líkamsþyngdarstuðull og of mikil þyngdaraukning móður á meðgöngu auka áhættu á fæðingu mikilla þungbura. Í slíkum tilfellum er aukin hætta á fylgikvillum í fæðingu, bæði hjá móður og barni. Það virðist munur á efnaskiptum mikilla þungbura og barna með eðlilega fæðingarþyngd, sem er ólíkur muninum milli barna með lága fæðingarþyngd og eðlilega. Fæðingarmáti virðist tengjast mynstri efnaskiptamerkja í blóði barna við fæðingu en í nýburaskimuninni er þessi munur lítill sem enginn.

English abstract

Aims: To investigate risk factors for extreme macrosomia (birth weight ≥5000 g) and associated morbidities for both mother and neonate (paper I). To compare the metabolomic profile of extreme macrosomic babies to term babies born with a normal birth weight and low birth weight (<2500g) (paper II). To estimate the association between mode of delivery and metabolomic profile at birth and in newborn screening (paper III).

Methods: Paper I was a cohort study including all births of extreme macrosomic babies in 1996-2005 (exposed) and comparison cohort with babies with birth weight in Icelandic population (non-exposed). Paper II was a register study based on the Icelandic Newborn Screening program and included full term singletons born in Iceland from 2009 to 2012. Extreme macrosomic neonates were compared to appropriate-for-gestational age neonates and babies born with low birth weight. Paper III was a prospective study including normal vaginal births and elective cesarean sections from November 2013 to April 2014 in Reykjavik, Iceland. Maternal blood samples before birth, neonatal samples at birth and newborn screening results were used to compare amino acids and acylcarnitines by delivery mode.

Results: There were 343 macrosomic babies born in 1996-2005 or 0.9% of all singletons (paper I). Compared to non-exposed cohort, mothers of macrosomic newborns were more likely to have higher body-mass index and to have higher weight gain during pregnancy. Macromic babies were at increased odds of shoulder dystocia, emergency cesarean section and failed labour induction, compared to the normal birth weight cohort.

Low birth weight and extreme macrosomic neonate were associated with higher levels of glutamic acid compared to the appropriate-for-gestational age (paper II) whereas threonine was increased in low birth weight neonates. Free carnitine and some medium- and long-chain acylcarnitines were higher in low birth weight infants. Hydroxybutyrylcarnitine was lower in low birth weight infants, but higher in extremely macrosomic neonates. Acetylcarnitine was higher in both low birth weight and extremely macrosomic neonates.

Compared to neonates born with elective cesarean section, neonates born vaginally (paper III) had higher mean difference in some amino acids and acylcarnitines. Maternal blood samples and newborn screening results showed no differences after correction for multiple testing. For both delivery modes, most amino acids and smaller short-chain acylcarnitines were higher in cord blood compared to maternal blood. Some amino acids and some acylcarnitines were higher at the time of newborn screening compared to cord blood for both delivery modes.

Conclusions: High maternal body-mass index and excess gestational weight gain increase the risk of extreme macrosomia. Macrosomia carries increased risk for birth complications, both for the mother and her offspring. There are distinctive differences in the metabolomic profile of extreme macrosomic neonates at birth compared to newborns with normal birth weight and those born at term with low birth weight. There are transient yet distinct differences in metabolic profile between newborns across delivery modes.

Um doktorsefnið

Harpa Viðarsdóttir er fædd 21. apríl 1985 og ólst upp í Reykjavík. Hún lauk kandídatsprófi frá Háskóla Íslands í júní 2010 og fékk lækningaleyfi í október 2011 og starfaði þá sem deildarlæknir á Barnaspítala Hringsins við Landspítala. Í janúar 2014 hóf Harpa störf sem sérnámslæknir í barnalækningum við Astrid Lindgren barnasjúkrahúsið, Karolinska sjúkrahúsinu í Stokkhólmi,  og hefur sinnt því samhliða doktorsnáminu. Harpa varð sérfræðingur í barnalækningum í janúar 2020. Hún stundar nú sérnám í barnahjartalækningum við Miðstöð barnahjartalækninga í Stokkhólmi-Uppsölum, við Astrid Lindgren Barnasjúkrahúsið í Stokkhólmi. Harpa hefur sinnt kennslu sem hluta af sérnámi sínu í barnalækningum ásamt stundakennslu við Heilbrigðisvísindasvið HÍ og Háskóla unga fólksins samhliða doktorsnáminu. Foreldrar Hörpu eru Viðar Már Matthíasson lögfræðingur og Guðrún Angantýsdóttir kennari. Harpa er gift Degi Inga Jónssyni, sérfræðingi í taugalækningum, og búa þau í Stokkhólmi. Þau eiga þrjú börn, Trausta Má, Heiðdísi Eddu og Frosta Þór.