Inngangur að heimspeki (HSP103G)

Fjallað verður um spurninguna: „Hvað er heimspeki?“ og um tengsl heimspeki við vísindi, listir, trúarbrögð og stjórnmál. Lesnir verða textar eftir klassíska heimspekinga og samtímaheimspekinga í því augnamiði að skoða ólíkar aðferðir og vandamál heimspekinnar.

Fornaldarheimspeki (HSP104G)

Meginmarkmið námskeiðsins er þríþætt:

• Í fyrsta lagi að nemendur öðlist skilning á viðfangsefnum vestrænnar heimspeki í fornöld, sögulegri þróun hennar og félagslegu umhverfi.
• Í öðru lagi að þeir læri að lesa og greina heimspekilega texta úr fornöld og beita þeim til að svara brýnum spurningum samtímans.
• Í þriðja lagi að þeir öðlist færni í að skrifa heimspekilega texta út frá lesefni í fornaldarheimspeki.

Við leggjum áherslu á að lesa heil verk í íslenskum þýðingum, með sérstakri áherslu á Ríkið eftir Platon, og í tímum munum við leitast við að greina helstu kenningar og rökfærslur í textunum. Nemendur vinna einir og í hópum að verkefnum undir leiðsögn kennara en stór þáttur námskeiðsins felst í gagnkvæmum stuðningi nemenda í verkefnum. 

Fyrsti tími verður haldinn þriðjudaginn 31. ágúst. Þá förum við saman yfir kennsluáætlun, hæfniviðmið og námsmat og nemendur fá fyrsta verkefni vetrarins. Þrisvar sinnum á önninni (eftir hádegi á föstudögum) verða jafningjamatsdagar þar sem nemendur lesa og meta verkefni hvers annars og er þátttaka í þeim mikilvægur hluti af námsmati.

Íslenskar þýðingar texta fást með 25% afslætti hjá Hinu íslenska bókmenntafélagi (við Hagatorg) og skal tekið fram að sum verkin eru líka notuð í öðrum heimspekinámskeiðum. Eins er einfalt að nálgast þau á bókasöfnum.

Gagnrýnin hugsun (HSP105G)

Námskeiðinu er ætlað að gera nemendum grein fyrir mikilvægi gagnrýninnar hugsunar með því að kynna helstu hugtök og aðferðir og mismunandi skilning á eðli og hlutverki hennar. Nemendur verða þjálfaðir í gagnrýninni hugsun eins og hún kemur fyrir í heimspeki og í daglegu lífi og starfi. Lögð er áhersla á að greina röksemdafærslur. Helstu rökvillur og rökbrellur verða ræddar og nemendum kennt hvernig má greina þær og forðast. Ítarlega verður farið í samband gagnrýninnar hugsunar og siðfræði.

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðutímum. Sérstök áhersla er lögð á umræður um raunhæf úrlausnarefni. Reynt verður að hafa verkefni eins hagnýt og kostur er og tengja þau sem flestum sviðum daglegrar reynslu.

Stjórnmál og samfélag (HSP107G)

Nemendur kynnast sígildum kenningum og álitamálum í samtímaumræðu á sviði stjórnspeki og félagslegrar heimspeki og öðlast færni í rökræðu um skipan lýðræðissamfélagsins. Nemendur læra að greina lykilhugtök í heimspekilegri orðræðu um ríki og réttlátt samfélag og tengja við viðfangsefni stjórnmála með sérstakri vísan í íslenskt samfélag.

Rökfræði (HSP201G)

Nemendur öðlast grunnþekkingu í heimspekilegri og formlegri rökfræði. Áhersla er lögð á setningarökfræði (e. propositional logic, truth-functional logic) annars vegar og umsagnarökfræði (e. quantified logic, first-order logic) hins vegar. Einnig er farið stuttlega í óformlega rökfræði í upphafi námskeiðs, auk þess ræddar verða heimspekilegar spurningar um eðli og stöðu rökfræðinnar í lok námskeiðsins.

Siðfræði (HSP202G)

Veitt verður yfirlit yfir þrjár af höfuðkenningum siðfræðinnar, reist á lestri frumtexta: kenningu Aristótelesar í Siðfræði hans, Johns Stuarts Mill í Nytjastefnunni og Immanuels Kant í Frumspeki siðlegrar breytni.

Námskeiðið er 10 eininga inngangsnámskeið í II. hluta heimspekináms. Ætlast er til að það sé tekið á öðru misseri fyrsta námsárs í heimspeki. Námskeiðið getur verið valnámskeið fyrir nemendur í ýmsum öðrum greinum.

Fluttir verða 2 x 12 fyrirlestrar. Lestur námsefnisins er nauðsynlegt skilyrði fyrir árangursríkri þátttöku í tímum. Hver fyrirlestur tekur fyrir afmarkað efni. Að loknum fyrirlestri verða glærur settar inn á heimasvæði námskeiðsins í Uglu.

Nýaldarheimspeki (HSP203G)

Viðfangsefni
Námskeiðinu er ætlað að veita almennt yfirlit yfir strauma og stefnur í vestrænni heimspeki á 17. og 18. öld, kynna sérstaklega tiltekin viðfangsefni, kenningar og rökfærslur í þekkingarfræði og frumspeki þessa tímabils með nákvæmum lestri og samanburði valinna verka, einkum eftir Descartes, Hume og Kant, svo og að þjálfa nemendur í lestri, greiningu og túlkun heimspekirita.

Kennsla
Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðutímum. Í fyrirlestrum verður leitast við að gefa heildaryfirsýn yfir viðfangsefnið, setja verkin í samhengi og greina mikilvægustu kafla ritanna. Í umræðutímum verður rætt nánar um tiltekin efnisatriði, bókarkafla, rökfærslur eða spurningar sem vakna við lesturinn.

Þekkingarfræði (HSP304G)

Í námskeiðinu munum við spyrja um eðli þekkingar og glíma við ýmsar gátur sem tengjast þekkingu. Af hverju skiptir þekking máli? Er skilningur mikilvægari en þekking? Hver er munurinn á þekkingu og sannri skoðun? Hvers konar rökstuðning þarf til að breyta sannri skoðun í þekkingu? Getum við rannsakað þekkingu eins og meltingu, þ.e. með náttúruvísindalegum aðferðum, eða getum við bara rannsakað hana innan frá, þ.e. með því að skoða okkar eigin vitund? Getum við treyst skoðunum annarra? Hvaða skilyrði þarf að uppfylla til að fólk njóti sannmælis, óháð kyni, kynþætti, aldri, kynhneigð o.s.frv.? Við lesum fyrst og fremst texta frá 20. og 21. öld og nemendur þjálfast í að beita aðferðafræði rökgreiningarheimspeki við að lesa og rýna heimspekilega texta.

Heimur Forngrikkja: Saga og samfélag (KLM115G)

Raktir verða þættir úr sögu Forngrikkja, með áherslu á menningu þeirra og hugmyndaheim frá upphafi til yfirráða Rómar. Lesnir verða valdir kaflar úr bókmenntaverkum þeirra í þýðingum.

Grísk og rómversk retórík (KLM302G)

Efni námskeiðsins er breytilegt en viðfangsefnið er mælskulist Forngrikkja og Rómverja. Í námskeiðinu beinum við sjónum okkar að þessu sinni einkum að lofræðum og munum lesa tvær lofræður um Helenu fögru, aðra eftir sófistann Gorgías, hina eftir mælskulistarkennarann Ísókrates. Textarnir verða lesnir á frummálinu, þýddir og skýrðir vandlega. Við munum huga vel að málnotkun og leiðum höfunda að markmiði sínu, sem er sannfæring áheyrenda.

Latína I: Byrjendanámskeið (KLM101G)

Námskeiðið er 10 eininga inngangsnámskeið í latínu ætlað byrjendum. Ekki er gert ráð fyrir kunnáttu í latínu við upphaf námskeiðs en æskilegt er að nemendur hafi góðan skilning á íslenskri málfræði. Farið er yfir beygingafræði latínunnar svo og undirstöðuatriði setningafræðinnar. Stuttir leskaflar og málfræðiæfingar.

Námskeiðið er kennt á íslensku en nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Forngríska I: Byrjendanámskeið (KLM102G)

Í námskeiðinu verður farið yfir beygingarfræði forngrísku (attísku) í meginatriðum svo og undirstöðuatriði setningafræðinnar. Áhersla er lögð á að nemendur læri í námskeiðinu þau atriði sem þeir þurfa til að geta byrjað að lesa og þýða forngríska texta. Ekki er gert ráð fyrir neinni kunnáttu í grísku í upphafi námskeiðs en æskilegt er að nemendur hafi góðan skilning á íslenskri málfræði.

Fylgt verður 2. útg. kennslubókar Donalds J. Mastronarde. Lögð verður áhersla á meginatriði. Kennt verður tvisvar í viku. Kennslustundir innihalda bæði fyrirlestur sem tekur fyrir afmarkað efni og verkefnavinnu þar sem reynir á virkni nemenda. Valdir textar verða þýddir og skýrðir málfræðilega. Lestur námsefnisins fyrir hvern tíma er nauðsynlegt skilyrði þess að nemendur nái valdi á námsefninu. Hverjum fyrirlestri fylgja glósur kennara, sem settar verða á Uglu.

Námskeiðið er kennt á íslensku en nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Sagnaritun og söguspeki (SAG306G)

Námskeiðið skiptist í tvo þætti: a) Saga sagnaritunar. Gefið verður yfirlit yfir sögu sagnaritunar frá fornöld til samtímans. b) Söguspeki. Nokkur grundvallaratriði verða rædd, s.s. sannleikskrafa, hlutlægni og skýringar.

Athugið að kennsla í Sagnaritun og söguspeki hefst eftir verkefnaviku.

Heimspeki og hugmyndasaga menntunar (SFG302G)

Meginmarkmið námskeiðsins er að nemendur verði færir um að taka málefnalega afstöðu til hugmynda og aðferða í kennslu og uppeldi í fortíð og nútíð, og geti tekið þátt í gagnrýninni umræðu um skólamál og gert grein fyrir eigin hugmyndum um menntun og uppeldi.Viðfangsefni:

Á námskeiðinu verður fjallað um uppeldis- og menntunarhugmyndir allt frá tímum Forn-Grikkja og fram á okkar daga. Áhersluatriði í kennslunni eru eftirfarandi:

1. Maðurinn: Skynsemi, skilningur og siðvit
Fjallað verður um mannskilning á ólíkum tímum. Hvernig hugmyndir hugsuða um eðli mannsins höfðu áhrif á hugmyndir hvers tíma um uppeldi og menntun.

2. Markmið menntunar
Fjallað verður um markmið menntunar og forsendur þessara markmiða á hverjum tíma s.s að tileinka sér dygð, að uppfylla hlutverk sitt í samfélaginu, verða meira maður, að axla ábyrgð í samfélagi, að verða virkur þátttakandi í lýðræðissamfélagi, að tileinka sér sjálfstæða og gagnrýna hugsun.

3. Frelsi og lýðræði
Fjallað verður um áhrif hugmynda um frelsi og sjálfræði mannsins í lýðræðissamfélagi á hugmyndir um menntun. Sérstaklega verður hugað að áhrifamikilli hugmyndafræði í samtímanum sem lýtur að menntun til lýðræðis, borgaralegri menntun, skóla án aðgreiningar og jafnréttis til náms.

Meðal viðfangsefna námskeiðsins verða þekkingar-, stjórn-, og siðspeki Platons, hugmyndir Rousseau um frelsi og sjálfræði, hugmyndum Kants um skynsemi og upplýsingu og hugmyndir Wollstonecraft um jafnrétti. Einnig verður frelsishugtakið skoðað í ljósi kenninga E. Key, A.S. Neill og P. Freire. Fjallað verður ítarlega um kenningar John Dewey um menntun, gagnrýna hugsun og lýðræði.

Kierkegaard og írónískur Sókrates (HSP326G)

Kennari: Paul Muench, University of Montana

Í fyrsta stóra verki sínu, Um hugmyndina um íróníu, dregur danski heimspekingurinn Søren Kierkegaard (1813-1855) upp mynd af forngríska heimspekingnum Sókratesi sem róttækum háðfugli. Hann lýsir honum þannig að hann hafi að jafnaði litið á samferðamenn sína og samfélag Aþenubúa frá írónísku sjónarhorni. Þegar hann færir rök fyrir þessari túlkun fer Kierkegaard með lesendur sína á fleygiferð um helstu klassísku textana um Sókrates (frá Xenófóni, Platoni og Aristofanesi), setur fram almennar hugleiðingar um eðli íróníunnar og tekur afstöðu gegn túlkun Hegels á Sókratesi þrátt fyrir að taka undir gagnrýni hans á þýska rómantík og seinni tíma birtingarmyndir íróníu. Markmið þessa námskeiðs er að rýna í þetta óvenjulega og mikilfenglega verk um Sókrates og íróníu.

Listheimspeki (HSP310G)

Námskeiðinu er ætlað að veita stutt yfirlit yfir nokkur sígild viðfangsefni í heimspeki listarinnar; að kynna sérstaklega tilteknar spurningar, kenningar og rökfærslur á sviði listheimspeki með lestri valinna texta, bæði sögulegra og samtímalegra; og að þjálfa nemendur í greiningu og umræðu um listheimspekileg efni.

Hugmyndasaga 19. og 20. aldar (HSP321G)

Fjallað verður um andóf nokkurra fremstu hugsuða á þessu tímabili gegn hefðbundnum hugmyndum um frelsið, mannlegt eðli, samfélag, siðferði, vísindi og trú.

Inngangur að heimspeki Asíu (HSP418G)

Námskeiðið veitir yfirlit yfir helstu strauma og stefnur í sígildri heimspeki Indlands, Kína, Kóreu og Japan. Fyrst skal einblínt á þær heimspekilegu undirstöður sem mótuðust á Indlandi til forna og liggja  hindúisma, jaínisma og búddisma til grundvallar. Síðan verður haldið í hina austur-asísku menningarheima og fjallað um konfúsíanisma, daoisma og þær óvenjulegu útfærslur á búddisma sem mótuðust undir áhrifum frá þeim. Áhersla verður lögð á að gera grein fyrir megininntaki og grundvallarhugtökum þessara hugmyndakerfa, að nokkru leyti með því að gera samanburð við vestræna heimspeki en jafnframt með nokkurri hliðsjón af trúarlegum einkennum þeirra sjálfra.

Umsjón og kennsla: Geir Sigurðsson, heimspekingur og dósent í kínverskum fræðum.

Frumspeki (HSP416G)

Fjallað er um nokkur af helstu viðfangsefnum nútímafrumspeki og sögu frumspekinnar á 20. og 21. öld. Meðal viðfangsefna má telja tilvist náttúrulegra tegunda og uppskáldaðra persóna, persónusamsemd, frjálsan vilja, hluthyggju, hughyggju og nafnhyggju, mögulega heima, tengsl tungumáls og heims og tengsl hugar og heila. Einnig er fjallað um félagslega verufræði, svo sem frumspeki kyns og kynþátta.

Þættir úr sögu og heimspeki vísindanna (EÐL621M)

Markmið: Að kynna nemendum þróun vísinda og eðli með því að rekja dæmi úr vísindasögunni og nýleg viðhorf til vísinda og sögu þeirra. Að þjálfa nemendur í erindaflutningi og ritgerðasmíð um fræðileg efni á íslensku. -- Námsefni: Saga stjörnufræði og heimsmyndar fram yfir byltingu Kópernikusar og Newtons. Saga þróunarkenningarinnar. Nýleg viðhorf sem varða eðli, markmið og þróun vísinda, vísindi og samfélag. -- Hver nemandi flytur erindi á umræðufundi um efni, sem valið er í samráði við kennara, og skilar ritgerð í lok misseris. Áhersla er lögð á að þjálfa nemendur í að vinna með heimildir. Námsefni getur breyst með hliðsjón af nemendahópi, kennurum og öðrum aðstæðum.

Einstakir nemendur geta tekið þetta námskeið í stað VÍS405G, ef það hentar á viðkomandi námsbraut og hún samþykkir það. Eru þá gerðar kröfur um viðameiri ritgerð og meira lesefni með hliðsjón af fleiri einingum.

Latína II: Úrval latneskra texta (KLM201G)

Námskeiðið tekur við af KLM101G Latínu I. Í námskeiðinu verður lesið úrval latneskra texta eftir ýmsa höfunda.

Kennt er á íslensku en nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Forngríska II (KLM202G)

Námskeiðið tekur við af KLM102G Forngrísku I. Í fyrri hluta námskeiðsins er haldið áfram með málfræði og setningafræði forngrísku (attísku) þar sem yfirferð lauk í Forngrísku I. Í síðari hluta námskeiðsins lesa nemendur úrval forngrískra texta frá ýmsum tímum og eftir ýmsa höfunda.

Kennsla fer þannig fram að fyrir hvern tíma er settur ákveðinn texti. Ætlast er til að nemendur lesi textann heima. Í tímanum er textinn þýddur og skýrður málfræðilega (og efnislega eftir atvikum).

Nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Miðaldalatína (KLM203G)

Í námskeiðinu verða lesnir og þýddir valdir kaflar úr latneskum miðaldabókmenntum (allt frá lokum 4ðu aldar til upphafs þeirrar 16du) úr ýmsum áttum: fagurbókmenntum og sagnaritun, heimspeki og guðfræði. Textar verða skýrðir málfræðilega og ræddir efnislega eftir þörfum.

Námskeiðið er kennt á íslensku en nemendum, sem hafa annað móðurmál en íslensku, stendur til boða að ljúka verkefnum og prófum á ensku.

Rómversku skáldin (KLM205G)

Námskeiðið fjallar um rómverskan kveðskap. Að þessu sinni verður lesið úr verkum skáldanna Virgils og Ovidiusar. Rætt verður um eðli kveðskapar þeirra og stöðu þeirra í bókmenntasögu Rómverja og ýmisleg tengsl við pólitík og málefni líðandi stundar.

Lesið verður í þýðingu en þó býðst nemendum sem geta lesið latínu að vinna verkefni sem tengist frummálinu.

Menning og andóf (MFR703M)

Í námskeiðinu er fjallað um samspil pólitískrar róttækni, menningar, hefðar og valds. Sérstaklega er hugað að birtingarmyndum andófs í samtímanum, orðræðu lýðræðis og menningarlegs mismunar og viðbrögðum við gagnrýni og andófi innan hefðar nútímastjórnmála. Fjallað er um þátt menntamanna og rithöfunda og vægi listrænnar tjáningar og hönnunar við umbreytingu félagslegs og menningarlegs umhvefis. Þá er fjölmiðlaorðræða skoðuð og greind og fjallað um hin ólíku og oft andstæðu markmið sem sjá má í starfsemi stofnana samfélagsins. Valdir eru nokkrir átakapunktar menningar- og samfélagsorðræðu sem draga fram grundvallartogstreitu frjálslyndra lýðræðissamfélaga, svo sem spurningar um visku eða fávisku almennings, viðbrögð við loftslagsbreytingum, óöfnuð og ofsafátækt. Loks er fjallað um spillingu og vald, félagslega og menningarlega tjáningu, möguleika og takmarkanir tjáningarfrelsis, notkun og misnotkun upplýsinga, leynd, fals og falsfréttir.

Málstofa: Að hugsa með umhverfinu: Líkamleg hugsun fyrir nýja tíma (HSP436M, HSP437M)

Á tímum þegar mannkyn stendur frammi fyrir ógnarvanda vegna loftslagsbreytinga þarf að leita nýrra leiða því ekki er hægt að leysa vandann með sömu aðferðum og skópu hann. Ein ástæða vandans liggur í aftengingu við jörðina sem okkur hefur lærst að líta á sem forðabúr fremur en umhverfi sem við eigum allt okkar undir og eigum þátt í að skapa. Nýjar rannsóknir vitsmunavísinda og heimspeki sýna fram á hvernig hugsun er líkamleg og hvernig við getum hugsað með því umhverfi og aðstæðum sem við erum í. Í námskeiðinu verða vísinda- og fræðilegar forsendur líkamlegrar hugsunar kynntar og aðferðir líkamlegrar gagnrýninnar og skapandi hugsunar þjálfaðar, t.d. samkenndarhugsun, örfyrirbærafræðilegar rannsóknaraðferðir, „Thinking at the Edge“, ofl. Nemendur spreyta sig á að vinna í hóp að þverfaglegu verkefni með aðferðum líkamlegrar gagnrýninnar og skapandi hugsunar, en námskeiðið býðst bæði nemendum við HÍ og LHÍ. Námið verður þríþætt: Fræðilegar forsendur, upplifanir í hörfandi jöklalandslagi  og þverfagleg verkefnavinna með aðferðafræði líkamlegrar gagnrýninnar og skapandi hugsunar. Kennarar eiga þátt í alþjóðlegu rannsóknar- og þjálfunarverkefni um líkamlega hugsun: www.trainingect.com

Verkefni í málstofu: Að hugsa með umhverfinu: Líkamleg hugsun fyrir nýja tíma (HSP436M, HSP437M)

Verkefni í tenglsum við málstofu. 
Nemendur þurfa að ljúka tengdri málstofu til að ljúka verkefninu,

Vísindaheimspeki (HSP318G)

Í námskeiðinu verða teknar fyrir margar af helstu spurningum vísindaheimspekinnar á 20. og 21. öld. Hvert er eðli vísinda? Hvernig eru vísindakenningar rökstuddar með tilraunum og athugunum? Hvers vegna ættum við að treysta vísindarannsóknum frekar en öðrum aðferðum við að afla okkur þekkingar? Eru vísindarannsóknir gildishlaðnar? Hvað eru náttúrulögmál og orsakasambönd? Og hvað felst í því að setja fram vísindalega skýringu á einhverju?

Málstofa: Verufræði skynsins (HSP434M, HSP435M)

 Hvað er til? Hvað er að vera? Í málstofunni verður tekist á við spurningar af þessum toga frá sjónarhóli eðlisvísinda (einkum skammtafræði) og heimspeki (einkum fyrirbærafræði og afleiddra kenninga). Þannig verður í senn spurt um efnisveruleikann (hvað er efnið?) og veruleika vitundar eða skynjunar (hvað er vitund?). Jafnframt verður hugtakið skyn kannað sem heiti á samþættingu efnis og vitundar. Lesnir verða frumtextar eftir höfunda á borð við Karen Barad, Jane Bennett, Maurice Merleau-Ponty og Gilles Deleuze, auk bókarinnar Verufræði eftir Björn Þorsteinsson.

Verkefni í málstofu: Verufræði skynsins (HSP434M, HSP435M)

Verkefni í málstofu: Verufræði skynsins.
Nemendur þurfa að ljúka tengdri málstofu til að ljúka verkefninu,

Platon í heiðni og kristni (HSP433M)

Námskeiðið er sameiginlegt valnámskeið fyrir nemendur í heimspeki og sagnfræði. Í námskeiðinu er annars vegar fjallað um helstu hugmyndir Platons og þróun platonskrar heimspeki en hins vegar um hagnýtingu kristinna manna á platonskri heimspeki til að þróa nokkur undirstöðuatriði kristinnar guðfræði. Fjallað verður um texta sem spanna vítt tímabil, frá um 400 f. Kr. og fram á 15. öld okkar tímatals. Meðal höfunda sem koma við sögu eru Platon sjálfur, akademískir efahyggjumenn, Stóumenn, nýplatonistar, þ.á.m. Plotínos,og kristnir höfundar eins og Origenes og Maximos játari. Að lokum verður fjallað um endurkomu heiðins platonisma í verkum Georgiosar Gemistosar Plethons á 15. öld

Heilbrigðis- og lífssiðfræði (HSP823M)

Fjallað verður um nokkur helstu álitamál á sviði lífsiðfræði á síðustu árum, einkum í tengslum við þróun á sviði erfðavísinda, og erfðarannsókna og hugsanleg áhrif þeirra á heilbrigðisþjónustu og heilbrigðisstefnu.

Námskeiðið verður kennt samþjappað frá 2.–25. mars. Fyrirlestrar eru á þriðjudögum og fimmtudögum 15–17:20. 

Í lok námskeiðsins verður haldin málstofa með framsögum nemenda og verður tilhögun hennar ákveðin í samráði við nemendur. 

Heimur Forngrikkja: Saga og samfélag (KLM115G)

Raktir verða þættir úr sögu Forngrikkja, með áherslu á menningu þeirra og hugmyndaheim frá upphafi til yfirráða Rómar. Lesnir verða valdir kaflar úr bókmenntaverkum þeirra í þýðingum.

Grísk og rómversk retórík (KLM302G)

Efni námskeiðsins er breytilegt en viðfangsefnið er mælskulist Forngrikkja og Rómverja. Í námskeiðinu beinum við sjónum okkar að þessu sinni einkum að lofræðum og munum lesa tvær lofræður um Helenu fögru, aðra eftir sófistann Gorgías, hina eftir mælskulistarkennarann Ísókrates. Textarnir verða lesnir á frummálinu, þýddir og skýrðir vandlega. Við munum huga vel að málnotkun og leiðum höfunda að markmiði sínu, sem er sannfæring áheyrenda.

Latína I: Byrjendanámskeið (KLM101G)

Námskeiðið er 10 eininga inngangsnámskeið í latínu ætlað byrjendum. Ekki er gert ráð fyrir kunnáttu í latínu við upphaf námskeiðs en æskilegt er að nemendur hafi góðan skilning á íslenskri málfræði. Farið er yfir beygingafræði latínunnar svo og undirstöðuatriði setningafræðinnar. Stuttir leskaflar og málfræðiæfingar.

Námskeiðið er kennt á íslensku en nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Forngríska I: Byrjendanámskeið (KLM102G)

Í námskeiðinu verður farið yfir beygingarfræði forngrísku (attísku) í meginatriðum svo og undirstöðuatriði setningafræðinnar. Áhersla er lögð á að nemendur læri í námskeiðinu þau atriði sem þeir þurfa til að geta byrjað að lesa og þýða forngríska texta. Ekki er gert ráð fyrir neinni kunnáttu í grísku í upphafi námskeiðs en æskilegt er að nemendur hafi góðan skilning á íslenskri málfræði.

Fylgt verður 2. útg. kennslubókar Donalds J. Mastronarde. Lögð verður áhersla á meginatriði. Kennt verður tvisvar í viku. Kennslustundir innihalda bæði fyrirlestur sem tekur fyrir afmarkað efni og verkefnavinnu þar sem reynir á virkni nemenda. Valdir textar verða þýddir og skýrðir málfræðilega. Lestur námsefnisins fyrir hvern tíma er nauðsynlegt skilyrði þess að nemendur nái valdi á námsefninu. Hverjum fyrirlestri fylgja glósur kennara, sem settar verða á Uglu.

Námskeiðið er kennt á íslensku en nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Sagnaritun og söguspeki (SAG306G)

Námskeiðið skiptist í tvo þætti: a) Saga sagnaritunar. Gefið verður yfirlit yfir sögu sagnaritunar frá fornöld til samtímans. b) Söguspeki. Nokkur grundvallaratriði verða rædd, s.s. sannleikskrafa, hlutlægni og skýringar.

Athugið að kennsla í Sagnaritun og söguspeki hefst eftir verkefnaviku.

Heimspeki og hugmyndasaga menntunar (SFG302G)

Meginmarkmið námskeiðsins er að nemendur verði færir um að taka málefnalega afstöðu til hugmynda og aðferða í kennslu og uppeldi í fortíð og nútíð, og geti tekið þátt í gagnrýninni umræðu um skólamál og gert grein fyrir eigin hugmyndum um menntun og uppeldi.Viðfangsefni:

Á námskeiðinu verður fjallað um uppeldis- og menntunarhugmyndir allt frá tímum Forn-Grikkja og fram á okkar daga. Áhersluatriði í kennslunni eru eftirfarandi:

1. Maðurinn: Skynsemi, skilningur og siðvit
Fjallað verður um mannskilning á ólíkum tímum. Hvernig hugmyndir hugsuða um eðli mannsins höfðu áhrif á hugmyndir hvers tíma um uppeldi og menntun.

2. Markmið menntunar
Fjallað verður um markmið menntunar og forsendur þessara markmiða á hverjum tíma s.s að tileinka sér dygð, að uppfylla hlutverk sitt í samfélaginu, verða meira maður, að axla ábyrgð í samfélagi, að verða virkur þátttakandi í lýðræðissamfélagi, að tileinka sér sjálfstæða og gagnrýna hugsun.

3. Frelsi og lýðræði
Fjallað verður um áhrif hugmynda um frelsi og sjálfræði mannsins í lýðræðissamfélagi á hugmyndir um menntun. Sérstaklega verður hugað að áhrifamikilli hugmyndafræði í samtímanum sem lýtur að menntun til lýðræðis, borgaralegri menntun, skóla án aðgreiningar og jafnréttis til náms.

Meðal viðfangsefna námskeiðsins verða þekkingar-, stjórn-, og siðspeki Platons, hugmyndir Rousseau um frelsi og sjálfræði, hugmyndum Kants um skynsemi og upplýsingu og hugmyndir Wollstonecraft um jafnrétti. Einnig verður frelsishugtakið skoðað í ljósi kenninga E. Key, A.S. Neill og P. Freire. Fjallað verður ítarlega um kenningar John Dewey um menntun, gagnrýna hugsun og lýðræði.

Kierkegaard og írónískur Sókrates (HSP326G)

Kennari: Paul Muench, University of Montana

Í fyrsta stóra verki sínu, Um hugmyndina um íróníu, dregur danski heimspekingurinn Søren Kierkegaard (1813-1855) upp mynd af forngríska heimspekingnum Sókratesi sem róttækum háðfugli. Hann lýsir honum þannig að hann hafi að jafnaði litið á samferðamenn sína og samfélag Aþenubúa frá írónísku sjónarhorni. Þegar hann færir rök fyrir þessari túlkun fer Kierkegaard með lesendur sína á fleygiferð um helstu klassísku textana um Sókrates (frá Xenófóni, Platoni og Aristofanesi), setur fram almennar hugleiðingar um eðli íróníunnar og tekur afstöðu gegn túlkun Hegels á Sókratesi þrátt fyrir að taka undir gagnrýni hans á þýska rómantík og seinni tíma birtingarmyndir íróníu. Markmið þessa námskeiðs er að rýna í þetta óvenjulega og mikilfenglega verk um Sókrates og íróníu.

Listheimspeki (HSP310G)

Námskeiðinu er ætlað að veita stutt yfirlit yfir nokkur sígild viðfangsefni í heimspeki listarinnar; að kynna sérstaklega tilteknar spurningar, kenningar og rökfærslur á sviði listheimspeki með lestri valinna texta, bæði sögulegra og samtímalegra; og að þjálfa nemendur í greiningu og umræðu um listheimspekileg efni.

Hugmyndasaga 19. og 20. aldar (HSP321G)

Fjallað verður um andóf nokkurra fremstu hugsuða á þessu tímabili gegn hefðbundnum hugmyndum um frelsið, mannlegt eðli, samfélag, siðferði, vísindi og trú.

Inngangur að heimspeki Asíu (HSP418G)

Námskeiðið veitir yfirlit yfir helstu strauma og stefnur í sígildri heimspeki Indlands, Kína, Kóreu og Japan. Fyrst skal einblínt á þær heimspekilegu undirstöður sem mótuðust á Indlandi til forna og liggja  hindúisma, jaínisma og búddisma til grundvallar. Síðan verður haldið í hina austur-asísku menningarheima og fjallað um konfúsíanisma, daoisma og þær óvenjulegu útfærslur á búddisma sem mótuðust undir áhrifum frá þeim. Áhersla verður lögð á að gera grein fyrir megininntaki og grundvallarhugtökum þessara hugmyndakerfa, að nokkru leyti með því að gera samanburð við vestræna heimspeki en jafnframt með nokkurri hliðsjón af trúarlegum einkennum þeirra sjálfra.

Umsjón og kennsla: Geir Sigurðsson, heimspekingur og dósent í kínverskum fræðum.

Málstofa: Hugspeki David Humes (HSP623M, HSP624M)

Kennari: Sigrún Svavarsdóttir, dósent í heimspeki við Tufts University.

Málstofan er um heimspeki Skotans Davids Humes, sem starfaði við Edinborgarháskóla á átjándu öld. Undir þrítugt gaf Hume út sitt helsta heimspekirit A Treatise of Human Nature, sem ögraði kennisetningum skynsemishyggjunnar um mannshugann. Nærri þrem öldum síðar erum við enn að glíma við ráðgátur sem hann setti þar fram. Enn þann dag í dag hatast sumir út í Hume, meðan aðrir dá hann. Verk hans eru mjög aðgengileg nútímalesendum: hann er lipur stílisti og aðferðafræði hans er undir sterkum áhrifum frá raunvísindum, sem voru í bernsku á hans tímum.  Í málstofunni lesum við grannt stóran hluta af Treatise. Við lesum Hume sem hugspeking. Í Bók I stúderum við kenningar hans um inntak hugans, um orsakahugtakið, um hugsun frá afleiðingu til orsakar (eða öfugt), um almenna aðleiðsluhugsun, og um hlutverk skynseminnar við að kanna raunheima. Í Bók II stúderum við kenningar hans um hlutverk skynseminnar við ákvarðanatöku, svo og hugmyndir hans um eðli tilfinninga og hvata. Loks, í Bók III stúderum við kenningar hans um siðferðishugsun.

Verkefni í málstofu: Hugspeki David Humes (HSP623M, HSP624M)

Verkefni í tenglsum við málstofu. 
Nemendur þurfa að ljúka tengdri málstofu til að ljúka verkefninu,

Verkefni tengt siðfræði náttúrunnar (HSP725M)

Verkefni tengt námskeiðinu HSP722M Siðfræði náttúrunnar.

Málstofa gistikennara: Lygar, þöggun og sjálfsblekking (HSP621M, HSP622M)

Hvað er lygi eða óheiðarleiki? Er hægt að ljúga að sjálfum sér alveg eins og öðrum? Hvað er þöggun? Er hægt að ljúga eða beita aðra þöggun án þess að vita af því? Í þessu námskeiði notum við kenningar og aðferðir úr heimspeki tungumáls og heimspeki hugar til að varpa ljósi á þessar spurningar. Við byrjum á grundvelli málgjörðafræðinnar (speech act theory) og merkingarfræðinnar (semantics) og lesum höfunda á borð við Paul Grice, Elisabeth Camp og Rae Langton. Næst fjöllum við um innra eintal og tengsl máls og hugsunar, lygar, sjálfsblekkingu, dulin viðhorf, og þöggun. Ef tími gefst ræðum við líka kenningar heimspekinga um bull. Viðfangsefnin eru þverfræðileg og teygja sig yfir á svið sálfræði, félagsfræði, málvísinda og hugfræði. Nemendur munu öðlast mikilvæga bakgrunnsþekkingu í nýjustu rannsóknum í heimspeki tungumáls og hugar og geta beitt henni til að skilja og greina ýmis fyrirbæri í mannlegum samskiptum sem hafa bæði pólitískt og siðfræðilegt vægi í nútímanum.

Námskeiðið er kennt á timabilinu 26. september - 7. október og 17. október - 11. nóvember. 

Verkefni í málstofu gistikennara: Lygar, þöggun og sjálfsblekking (HSP621M, HSP622M)

Verkefni í málstofu gistikennara: Lygar, þöggun og sjálfsblekking

BA-ritgerð í heimspeki (HSP261L)

BA-ritgerð í heimspeki er einkum ætlað að þjálfa nemendur í að rannsaka valið heimspekilegt viðfangsefni eða verk heimspekings og að setja niðurstöður sínar fram í rituðu máli með fræðilega viðurkenndum hætti. Nemandi skrifar ritgerðina í samráði við einn leiðbeinanda úr hópi fastra kennara í heimspeki. Nánari upplýsingar og leiðbeiningar er að finna á síðu Sagnfræði- og heimspekideildar um lokaverkefni og ritgerðir í Uglu.

Siðfræði náttúrunnar (HSP722M)

Námskeiðið fjallar um samband manns og náttúru frá heimspekilegu sjónarhorni. Fjallað er um helstu frumkvöðla náttúrusiðfræðinnar og áhrifamestu kenningar sem settar hafa verið fram. Gerð grein fyrir ólíkri náttúrusýn manna og mismunandi grunnafstöðum til náttúrunnar - þ.e. mannhverfri, visthverfri og lífhverfri afstöðu. Einnig fjallað um tengsl umhverfis- og þróunarmála og tengsl umhverfishyggju og lýðræðisþróunar. Rætt um álitaefni eins og: Getur siðfræðin nýst við lausn umhverfisvandamála?, Hvers konar verur hafa siðferðisstöðu?, Geta náttúrleg fyrirbæri búið yfir eigingildi?, Hafa dýr einhver réttindi?, Er einhver grundvallarmunur á (af)stöðu karla og kvenna gagnvart náttúrunni?, og Hvert er siðferðilegt inntak sjálfbærrar þróunar?

Siðferðileg álitamál samtímans (HSP723M)

Áleitin siðferðileg úrlausnarefni ofarlega á baugi í nútímasamfélagi eru meginviðfangsefni þessa námskeiðs. Sjónum er beint að möguleikum siðfræðinnar á að takast á við klemmur sem upp koma, jafnt í lífi einstaklinga sem á samfélagsgrundvelli. Val á viðfangsefnum getur breyst milli ára en meðal mögulegra viðfangsefna námskeiðsins má nefna tjáningarfrelsi, stöðu flóttafólks, réttindi dýra, fátækt og ójöfnuð, kynjamisrétti, kynþáttamisrétti, umhverfismál og ýmis álitamál úr heilbrigðiskerfinu. Farið er í tengsl fræðilegrar og hagnýttrar siðfræði. Námskeiðið byggir á fyrirlestrum með ríkri áherslu á virka þátttöku nemenda í umræðum.

Þættir úr sögu og heimspeki vísindanna (EÐL621M)

Markmið: Að kynna nemendum þróun vísinda og eðli með því að rekja dæmi úr vísindasögunni og nýleg viðhorf til vísinda og sögu þeirra. Að þjálfa nemendur í erindaflutningi og ritgerðasmíð um fræðileg efni á íslensku. -- Námsefni: Saga stjörnufræði og heimsmyndar fram yfir byltingu Kópernikusar og Newtons. Saga þróunarkenningarinnar. Nýleg viðhorf sem varða eðli, markmið og þróun vísinda, vísindi og samfélag. -- Hver nemandi flytur erindi á umræðufundi um efni, sem valið er í samráði við kennara, og skilar ritgerð í lok misseris. Áhersla er lögð á að þjálfa nemendur í að vinna með heimildir. Námsefni getur breyst með hliðsjón af nemendahópi, kennurum og öðrum aðstæðum.

Einstakir nemendur geta tekið þetta námskeið í stað VÍS405G, ef það hentar á viðkomandi námsbraut og hún samþykkir það. Eru þá gerðar kröfur um viðameiri ritgerð og meira lesefni með hliðsjón af fleiri einingum.

Latína II: Úrval latneskra texta (KLM201G)

Námskeiðið tekur við af KLM101G Latínu I. Í námskeiðinu verður lesið úrval latneskra texta eftir ýmsa höfunda.

Kennt er á íslensku en nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Forngríska II (KLM202G)

Námskeiðið tekur við af KLM102G Forngrísku I. Í fyrri hluta námskeiðsins er haldið áfram með málfræði og setningafræði forngrísku (attísku) þar sem yfirferð lauk í Forngrísku I. Í síðari hluta námskeiðsins lesa nemendur úrval forngrískra texta frá ýmsum tímum og eftir ýmsa höfunda.

Kennsla fer þannig fram að fyrir hvern tíma er settur ákveðinn texti. Ætlast er til að nemendur lesi textann heima. Í tímanum er textinn þýddur og skýrður málfræðilega (og efnislega eftir atvikum).

Nemendur sem þurfa geta fengið leyfi til að skila verkefnum og prófum í þessu námskeiði á ensku.

Miðaldalatína (KLM203G)

Í námskeiðinu verða lesnir og þýddir valdir kaflar úr latneskum miðaldabókmenntum (allt frá lokum 4ðu aldar til upphafs þeirrar 16du) úr ýmsum áttum: fagurbókmenntum og sagnaritun, heimspeki og guðfræði. Textar verða skýrðir málfræðilega og ræddir efnislega eftir þörfum.

Námskeiðið er kennt á íslensku en nemendum, sem hafa annað móðurmál en íslensku, stendur til boða að ljúka verkefnum og prófum á ensku.

Rómversku skáldin (KLM205G)

Námskeiðið fjallar um rómverskan kveðskap. Að þessu sinni verður lesið úr verkum skáldanna Virgils og Ovidiusar. Rætt verður um eðli kveðskapar þeirra og stöðu þeirra í bókmenntasögu Rómverja og ýmisleg tengsl við pólitík og málefni líðandi stundar.

Lesið verður í þýðingu en þó býðst nemendum sem geta lesið latínu að vinna verkefni sem tengist frummálinu.

Menning og andóf (MFR703M)

Í námskeiðinu er fjallað um samspil pólitískrar róttækni, menningar, hefðar og valds. Sérstaklega er hugað að birtingarmyndum andófs í samtímanum, orðræðu lýðræðis og menningarlegs mismunar og viðbrögðum við gagnrýni og andófi innan hefðar nútímastjórnmála. Fjallað er um þátt menntamanna og rithöfunda og vægi listrænnar tjáningar og hönnunar við umbreytingu félagslegs og menningarlegs umhvefis. Þá er fjölmiðlaorðræða skoðuð og greind og fjallað um hin ólíku og oft andstæðu markmið sem sjá má í starfsemi stofnana samfélagsins. Valdir eru nokkrir átakapunktar menningar- og samfélagsorðræðu sem draga fram grundvallartogstreitu frjálslyndra lýðræðissamfélaga, svo sem spurningar um visku eða fávisku almennings, viðbrögð við loftslagsbreytingum, óöfnuð og ofsafátækt. Loks er fjallað um spillingu og vald, félagslega og menningarlega tjáningu, möguleika og takmarkanir tjáningarfrelsis, notkun og misnotkun upplýsinga, leynd, fals og falsfréttir.

Málstofa: Að hugsa með umhverfinu: Líkamleg hugsun fyrir nýja tíma (HSP436M, HSP437M)

Á tímum þegar mannkyn stendur frammi fyrir ógnarvanda vegna loftslagsbreytinga þarf að leita nýrra leiða því ekki er hægt að leysa vandann með sömu aðferðum og skópu hann. Ein ástæða vandans liggur í aftengingu við jörðina sem okkur hefur lærst að líta á sem forðabúr fremur en umhverfi sem við eigum allt okkar undir og eigum þátt í að skapa. Nýjar rannsóknir vitsmunavísinda og heimspeki sýna fram á hvernig hugsun er líkamleg og hvernig við getum hugsað með því umhverfi og aðstæðum sem við erum í. Í námskeiðinu verða vísinda- og fræðilegar forsendur líkamlegrar hugsunar kynntar og aðferðir líkamlegrar gagnrýninnar og skapandi hugsunar þjálfaðar, t.d. samkenndarhugsun, örfyrirbærafræðilegar rannsóknaraðferðir, „Thinking at the Edge“, ofl. Nemendur spreyta sig á að vinna í hóp að þverfaglegu verkefni með aðferðum líkamlegrar gagnrýninnar og skapandi hugsunar, en námskeiðið býðst bæði nemendum við HÍ og LHÍ. Námið verður þríþætt: Fræðilegar forsendur, upplifanir í hörfandi jöklalandslagi  og þverfagleg verkefnavinna með aðferðafræði líkamlegrar gagnrýninnar og skapandi hugsunar. Kennarar eiga þátt í alþjóðlegu rannsóknar- og þjálfunarverkefni um líkamlega hugsun: www.trainingect.com

Verkefni í málstofu: Að hugsa með umhverfinu: Líkamleg hugsun fyrir nýja tíma (HSP436M, HSP437M)

Verkefni í tenglsum við málstofu. 
Nemendur þurfa að ljúka tengdri málstofu til að ljúka verkefninu,

Vísindaheimspeki (HSP318G)

Í námskeiðinu verða teknar fyrir margar af helstu spurningum vísindaheimspekinnar á 20. og 21. öld. Hvert er eðli vísinda? Hvernig eru vísindakenningar rökstuddar með tilraunum og athugunum? Hvers vegna ættum við að treysta vísindarannsóknum frekar en öðrum aðferðum við að afla okkur þekkingar? Eru vísindarannsóknir gildishlaðnar? Hvað eru náttúrulögmál og orsakasambönd? Og hvað felst í því að setja fram vísindalega skýringu á einhverju?

Málstofa: Verufræði skynsins (HSP434M, HSP435M)

 Hvað er til? Hvað er að vera? Í málstofunni verður tekist á við spurningar af þessum toga frá sjónarhóli eðlisvísinda (einkum skammtafræði) og heimspeki (einkum fyrirbærafræði og afleiddra kenninga). Þannig verður í senn spurt um efnisveruleikann (hvað er efnið?) og veruleika vitundar eða skynjunar (hvað er vitund?). Jafnframt verður hugtakið skyn kannað sem heiti á samþættingu efnis og vitundar. Lesnir verða frumtextar eftir höfunda á borð við Karen Barad, Jane Bennett, Maurice Merleau-Ponty og Gilles Deleuze, auk bókarinnar Verufræði eftir Björn Þorsteinsson.

Verkefni í málstofu: Verufræði skynsins (HSP434M, HSP435M)

Verkefni í málstofu: Verufræði skynsins.
Nemendur þurfa að ljúka tengdri málstofu til að ljúka verkefninu,

Platon í heiðni og kristni (HSP433M)

Námskeiðið er sameiginlegt valnámskeið fyrir nemendur í heimspeki og sagnfræði. Í námskeiðinu er annars vegar fjallað um helstu hugmyndir Platons og þróun platonskrar heimspeki en hins vegar um hagnýtingu kristinna manna á platonskri heimspeki til að þróa nokkur undirstöðuatriði kristinnar guðfræði. Fjallað verður um texta sem spanna vítt tímabil, frá um 400 f. Kr. og fram á 15. öld okkar tímatals. Meðal höfunda sem koma við sögu eru Platon sjálfur, akademískir efahyggjumenn, Stóumenn, nýplatonistar, þ.á.m. Plotínos,og kristnir höfundar eins og Origenes og Maximos játari. Að lokum verður fjallað um endurkomu heiðins platonisma í verkum Georgiosar Gemistosar Plethons á 15. öld

Heilbrigðis- og lífssiðfræði (HSP823M)

Fjallað verður um nokkur helstu álitamál á sviði lífsiðfræði á síðustu árum, einkum í tengslum við þróun á sviði erfðavísinda, og erfðarannsókna og hugsanleg áhrif þeirra á heilbrigðisþjónustu og heilbrigðisstefnu.

Námskeiðið verður kennt samþjappað frá 2.–25. mars. Fyrirlestrar eru á þriðjudögum og fimmtudögum 15–17:20. 

Í lok námskeiðsins verður haldin málstofa með framsögum nemenda og verður tilhögun hennar ákveðin í samráði við nemendur. 

BA-ritgerð í heimspeki (HSP261L)

BA-ritgerð í heimspeki er einkum ætlað að þjálfa nemendur í að rannsaka valið heimspekilegt viðfangsefni eða verk heimspekings og að setja niðurstöður sínar fram í rituðu máli með fræðilega viðurkenndum hætti. Nemandi skrifar ritgerðina í samráði við einn leiðbeinanda úr hópi fastra kennara í heimspeki. Nánari upplýsingar og leiðbeiningar er að finna á síðu Sagnfræði- og heimspekideildar um lokaverkefni og ritgerðir í Uglu.