Eitt af áhersluverkefnum Rannsóknasetursins er vinna með persónulegar heimildir, frá 19. öld og upphafi þeirrar 20. Þessi vinna er bæði á landsvísu og á Ströndum sérstaklega. Mikið er til af persónulegum heimildum í handritasöfnum, m.a. dagbókum. Við höfum rannsakað dagbækur af svæðinu frá fyrri tímum og ætlunin er að gera þær aðgengilegar fyrir fræðimenn og almenning. Unnið er að nokkrum verkefnum í tengslum við dagbækurnar. Ef fólk veit um dagbækur Strandamanna á söfnum eða í einkaeigu erum við áfjáð í að fá vitneskju um þær (jonjonsson@hi.is).
Yfirlit um eldri dagbækur á söfnum
Sumarið 2022 kom til framkvæmda verkefni sem styrkt var af Nýsköpunarsjóði námsmanna. Orri Jónsson þjóðfræðinemi vann þá að því á vegum Rannsóknasetursins að ná yfirsýn yfir hvað sé til af dagbókum frá því fyrir 1940 í handrita- og skjalasöfnum landsins. Mikill fróðleikur safnaðist, en eftir er að gera þessar upplýsingar aðgengilegar á vefkorti. Stefnt er að því að það komi til framkvæmda á næstu árum.
Dagbækur frá árinu 1918
Rannsóknasetrið tók til sérstakrar skoðunar þrjár dagbækur Strandamanna frá árinu 1918 í tengslum við verkefnið Strandir 1918 sem var samvinnuverkefni fjölda aðila á Ströndum í tengslum við 100 ára fullveldisafmæli Íslands. Hér má nálgast uppskrift á dagbók Þorsteins Guðbrandssonar á Kaldrananesi frá árinu 1918 (Lbs 3809 8vo), með nútímastafsetningu og formála eftir Jón Jónsson. Skjalið var fyrst birt af Rannsóknasetrinu á héraðsfréttavefnum strandir.is á Þorláksmessu 2018 (sem jólagjöf setursins til Strandamanna). Einnig má skoða dagbókina hér á vefnum:
Hinar dagbækurnar sem unnið var með í verkefninu Strandir 1918 voru dagbók Níelsar Jónssonar á Grænhól á Gjögri í Árneshreppi og dagbók Kristjáns Helgasonar á Þambárvöllum í Bitru. Dagbók Þorsteins frá þessu ári var birt í bókinni Strandir 1918 og dagbók Níelsar að hluta.
Halldór Jónsson frá Tind
Dagbækur Halldórs Jónssonar í Miðdalsgröf eru vel þekktar, en Sigurður Gylfi Magnússon sagnfræðingur hefur skrifað um þær í bókunum Bræður af Ströndum og Menntun, ást og sorg, fyrir aldamótin 2000.
Halldór Jónsson frá Tind, bóndi í Miðdalsgröf, skrifaði dagbók á árunum 1888 til 1912. Halldór var 17 ára gamall þegar dagbókaritunin hófst og hann hélt henni áfram til dauðadags. Halldór drukknaði í Steingrímsfirðinum þegar bátur fórst í róðri úr Kirkjubólstanganum haustið 1912. Dagbækurnar sjálfar eru varðveittar á Handritadeild Landsbókasafns og margvísleg önnur skrif Halldórs og Níelasar bróður hans. Nokkur hluti dagbókarinnar var vélritaður upp og bundinn inn í bækur á síðari hluta 20. aldar, líklega í kringum 1970. Þær eru nú í okkar vörslu.
Sagnfræðingurinn Sigurður Gylfi Magnússon gerði Halldór og Níels bróður hans fyrst aðgengilega í bókunum Bræður af Ströndum og Menntun, ást og sorg, um síðustu aldamót. Í þessum bókum eru ýmis sýnishorn úr skrifum þeirra birt og fjallað um líf þeirra og störf.
Hér er tengill á hluta af ársyfirlitum úr dagbókum Halldórs, frá 1898-1911 sem hann skrifar um áramót hvert ár. Í þeirri samantekt kemur margt fram um tíðarfar, viðburði og framkvæmdir í Steingrímsfirði á Ströndum. Þetta eru yfirlitin yfir árin 1898-1911, skrifuð upp eftir vélritaða eintakinu í maí 2024.
Við leysum úr skammstöfunum ef við erum viss um merkinguna og færum textann til nútímastafsetningar til að hann verði læsilegri.
- Ársyfirlit úr Dagbók Halldórs Jónssonar (1898-1911)
Sighvatur Borgfirðingur og dagbókin hans
Sighvatur Borgfirðingur bjó hann á Klúku í Bjarnarfirði á Ströndum á árunum 1869-1873. Þaðan flutti hann með fjölskyldu sína að Höfða í Dýrafirði og var þessi sískrifandi alþýðufræðimaður síðan kenndur við þann bæ. Skriftin hans Sighvatar er auðlæsileg miðað við 19. aldar skrift. Dagbók hans er varðveitt í tveimur útgáfum á Landsbókasafni. Við höfum grófskrifað upp þennan hluta af dagbók Sighvatar Grímssonar Borgfirðings.
Hér er tengill inn á google.doc skjal þar sem vinnan fór fram (hægt er að skoða uppskriftina þar):
- Uppskrift á 5 árum í dagbók Sighvatar Grímssonar Borgfirðings (grófri uppskrift lokið, en eftir að yfirfara)
Hér eru tenglar inn á dagbókina hans á vefnum handrit.is.
Dagbók Jóns Jónssonar (Miðdalsgröf, Naustavík, Heiðarbæ, Fitjum og Ósi)
Jón Jónsson (1795-1879) hélt dagbók frá ársbyrjun 1846 þangað til þremur dögum áður en hann dó vorið 1879. Dagbókin er óvenjuleg að því leyti að hún lýsir fátækt í sveitasamfélaginu á 19. öld sérstaklega vel. Jón var fyrst bóndi í Miðdalsgröf, síðar húsmaður í Naustavík og á hálfgerðum hrakningi á köflum á gamals aldri. Unnið er að rannsókn á dagbókinni og útgáfa á sýnisbók fyrirhuguð. Jón Jónsson, Eiríkur Valdimarsson og Dagrún Ósk Jónsdóttir gerðu þrjá útvarpsþætti sem hétu Dagbók Jóns gamla, í samvinnu við RÚV fyrir jólin 2024 og þeir voru endurfluttir í september 2025.
Einnig hafa verið skrifaðar tvær greinar um efnið og fluttir allmargir fyrirlestrar.
Hér fer uppskriftarvinnan fram:
- Uppskrift á dagbók Jóns Jónssonar 1846-1860 (google.doc skjal) - grófri uppskrift lokið
- Uppskrift á dagbók Jóns Jónssonar 1861-1870 (google.doc skjal) - grófri uppskrift lokið
- Uppskrift á dagbók Jóns Jónssonar 1871-1879 (google doc skjal) - grófri uppskrift lokið
Tengill á dagbókina sjálfa á vefnum handrit.is er hér á eftir, en handritasafn Landsbókasafns Háskólabókasafns ljósmyndaði handritið sérstaklega fyrir þessa uppskriftarvinnu.
- Dagbók Jóns Jónsson á handrit.is (myndir á handrit.is)