Rannsóknir á sjávarspendýrum eru nú stundaðar af mikilli elju við Rannsóknasetur Háskóla Íslands á Húsavík. Það á vel við því Húsavík er einn helsti ákvörðunarstaður hvalaskoðenda á Íslandi.
Samskiptafærni hvalanna hefur lengi vakið athygli manna en Marianne H. Rasmussen, forstöðumaður setursins, hefur rannsakað hljóðtákn íslenskra hnýðinga sem þeir nota til samskipta.
„Mörg rannsóknarverkefni setursins snúast um hljóðsamskipti sjávarspendýra og atferli þeirra,“ segir Marianne og sökkvir hljóðupptökutæki í Skjálfandaflóa og skellir upp heyrnartólum. Hún horfir hugsi út á flóann og morgunþokan læðist með fjöllum. Það er svartalogn og skýjaflotar sigla yfir himin. Íslenskt sumar er í sínum helgasta búningi. Undir yfirborðinu eru hrefnur sem koma annað slagið upp til að anda að sér fersku norðanlofti. Fjær þjóta höfrungar, kýr með kálfa, og andlitin ljóma í bátnum á hverjum einasta manni við að sjá gusuganginn þegar höfrungarnir losa sig frá vatninu og svífa frjálsir yfir haffletinum. Marianne er einmitt að taka upp hljóðmerki höfrunganna:
„Það er ekki hlaupið að því að þýða mál hvalanna og óvíst raunar hvort allar tegundir hafi heildstætt samskiptaform. Þeir tala í öllu falli ekki neina séríslensku,“ segir Marianne og hlær.
Hvalur
Samskiptafærni hvalanna hefur lengi vakið athygli manna en Marianne H. Rasmussen, forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Húsavík, hefur rannsakað hljóðtákn íslenskra hnýðinga sem þeir nota til samskipta.
„Við höfum mjög takmarkaða þekkingu á hljóðmerkjum sem stórhveli, höfrungar og hnísur senda frá sér í hafinu umhverfis landið, sérstaklega á þetta við um skíðishvali.Við vitum þó að stökklar af höfrungaætt nota flaut til samskipta sín á milli. Hver einstaklingur hefur einstakt flaut sem hann svarar þegar á hann er kallað,“ segir Marianne.
Vegna sérstöðu sinnar hefur Rannsóknasetrið laðað til sín fjölmarga erlenda háskólanema en áhugi á hvalarannsóknum fer vaxandi víða um heim. Það eru tveir erlendir háskólanemar við hvalarannsóknir þegar við erum á ferðinni, báðir standa þeir vaktina í vita norðan við Húsavík þar sem útsýni er gríðarlega gott yfir Skjálfanda. Um morguninn hafði sést til hnúfubaks.
Við setrið á Húsavík starfar einnig Edda Elísabet Magnúsdóttir sem er í doktorsnámi við Háskóla Íslands. Marianne leiðbeinir henni í verkefni sem snýst um að kortleggja ársdreifingu hvala úti fyrir norðausturströndinni. Edda Elísabet hefur fengið erlenda styrki til að sinna rannsóknum sínum og vinnur að þeim í samvinnu við erlenda vísindamenn, m.a. frá Havaíeyjum.
„Við vitum lítið um ferðir hvalanna yfir vetrartímann. Gagnaöflun fer m.a. fram með tveimur upptökutækjum sem vista hljóðbylgjur,“ segir Marianne. „Gögn eru lesin af tækjunum á hafsbotni á 4 til 5 mánaða fresti.“
Helga Rakel Guðrúnardóttir vann að rannsóknum á hvölum sumarið 2008. Hún hlaut styrk úr Nýsköpunarsjóði námsmanna til að vinna verkefni um áhrif hvalaskoðunarferða á hvali. „Fjöldi erlendra rannsókna sýnir að auknar vinsældir hvalaskoðunarferða hafa áhrif á atferli og dreifingu hvala,“ segir Marianne.
„Hugmyndin er að kanna hvernig áhrifin eru hér.“ Rannsóknir Eddu Elísabetar og Helgu Rakelar tengjast svokölluðu Wild North verkefni en markmið þess er að stuðla að sjálfbærni í ferðaþjónustu sem tengist villtum dýrum. „Rannsóknir sem hafa verið unnar við setrið hafa ekki einungis þýðingu fyrir vísindasamfélagið,“ segir Marianne, „þær hafa oft nýst hvalaskoðunarfyrirtækjunum á Húsavík og Hvalasafninu. Gestir sem hingað koma hafa mikinn áhuga á að kynna sér vísindalegu hliðina eftir að hafa rekist á hvalina í sínu náttúrulega umhverfi á hafi úti.“