Varði doktorsritgerð um skólamálfræði

Hanna Óladóttir hefur varið doktorsritgerð sína, Skólamálfræði. Hver er hún og hver ætti hún að vera? Um markmið og áhrif málfræðikennslu á unglingastigi grunnskólans, í íslenskri málfræði við Íslensku- og menningardeild. Það var Gunnþórunn Guðmundsdóttir, forseti deildarinnar, sem stjórnaði athöfninni sem fór fram í Hátíðasal Aðalbyggingar föstudaginn 8. september.

Andmælendur voru Þórunn Blöndal, dósent emeríta við Menntavísindasvið Háskóla Íslands, og Finnur Friðriksson, dósent við Háskólann á Akureyri. Aðalleiðbeinandi Hönnu var Höskuldur Þráinsson, prófessor emeritus, en í doktorsnefnd voru auk hans þeir Ari Páll Kristinsson, rannsóknaprófessor við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum, og Veturliði Óskarsson, prófessor við Uppsalaháskóla. (Hér má skoða myndir frá vörninni).

Um doktorsverkefnið

Í rannsókninni er sjónum beint að þeim hugmyndafræðilega grunni sem málfræði­kennsla í grunnskólum á Íslandi, skólamálfræðin, byggist á til að leggja til umræðunnar um hvað eigi að kenna í málfræði og hvers vegna. Gengið er út frá að nemendur þurfi víðari sýn á tungumálið en hefðbundin málfræðikennsla býður upp á til að auka áhuga þeirra og ábyrgð á tungumálinu.

Spurt er hvaða hugmyndir um tungumálið koma fram í aðalnámskrám, sam­ræmdum prófum og námsefni; hvaða hugmyndir íslenskukennarar á unglingastigi grunnskóla hafa um tungumálið og eigið hlutverk þegar kemur að málfræðikennslu; hvernig þessar hugmyndir endurspeglast í viðhorfi nemenda til tungumálsins og hvernig þessar hugmyndir samræmast nýlegum kenningum málvísindamanna um máltöku, málkunnáttu, málbreytingar og tilbrigði í máli? Loks er lagt mat á hvort svör við spurningunum gefi tilefni til að endurskoða markmið málfræðikennslu og þá hvernig eða á hvaða hátt best sé að nálgast málfræði í grunnskólakennslu.

Í rannsókninni er bæði beitt textarýni á skólaefni, þ.e. aðalnámskrár, samræmd próf og námsefni, og eigindlegri nálgun, en talað er við íslenskukennara og nemendur þeirra í 10. bekk.

Helstu niðurstöður sýna að hefðbundin forskriftarmálfræði er nokkuð áberandi í skólaefninu og kennslunni og hefur haft veruleg áhrif á málhegðun nemenda og hvernig þeir hugsa um tungumálið. Mikil áhersla er á kennslu rétts máls í merkingunni viðurkennt mál eða málstaðall. Þetta tengist málvernd og málvöndun líkt og kemur fram í skólaefninu en kennarar líta bæði á það sem hlutverk sitt með kennslu rétts máls að vernda tungumálið og undirbúa nemendur fyrir lífið. Málkunn­áttan og máltakan eru ekki þættir sem mikið ber á þó að einhver merki séu um að þeir séu á dagskrá í kennslu.

Í skólaefninu eru sýnilegar hugmyndir um málbreytingar og mismunandi málvenjur, og nemendur og kennarar gera sér grein fyrir að mál breytist. Umfjöllun um málbreytingar er frekar á sögulegum nótum en samtímalegum en ekkert er fjallað um af hverju málið breytist. Margbreytileiki tungumálsins er helst nefndur í tengslum við kynslóðamun og misformlegt málsnið í ritun þar sem talmáls­einkenni eiga ekki við og gera nemendur sér grein fyrir þeim mun. Nokkuð vantar upp á skilning á því að kennslan felist bæði í að kenna um tungumálið, með hjálp hugtaka, og kenna í tungumáli, með kennslu rétts máls, og greina þar á milli.

Með niðurstöðum rannsóknarinnar eru færð rök fyrir að breytinga sé þörf í málfræðikennslu grunnskóla. Meiri og markvissari áhersla skuli lögð á kenningar um máltöku, málkunnáttu og þá málfélagslegu krafta sem eru að verki í málsamfélaginu, skerpa á því sem þegar er gert og efla annað. Slíkt myndi kalla á breytingar í menntun kennaraefna, kennslunni og skólaefninu sem hún byggist á.

Um doktorinn

Hanna Óladóttir lauk BA-prófi í íslensku frá Háskóla Íslands 1992 og meistaraprófi í íslenskri málfræði frá sama skóla árið 2005. Meistararitgerð hennar bar heitið Pizza eða flatbaka? Viðhorf 24 Íslendinga til erlendra máláhrifa í íslensku. Árið 2005 var hún ráðin sem aðjunkt í íslensku við Kennaraháskóla Íslands, síðar Menntavísindasvið Háskóla Íslands, og hefur starfað þar síðan. Rannsóknir hennar eru á sviði félagsmálvísinda.