Nýtt hefti Ritraðar Guðfræðistofnunar
Fyrra hefti Ritraðar Guðfræðistofnunar árið 2019 er komið út. Í ritinu er að finna greinar um margvísleg guðfræðileg umfjöllunarefni, en auk þess ritdóma um athyglisverðar bækur sem nýlega hafa komið út, bæði hérlendis og erlendis.
Í grein sinni, „„ … þú ert af Guði sendur“: Trúarleg stef í textum sönglaga Sigvalda Kaldalóns“ fjallar Gunnlaugur A. Jónsson um tónskáldið og lækninn sem hefur um áratugaskeið verið eitt ástsælasta tónskáld þjóðarinnar. Gunnlaugur fjallar um líf og starf Kaldalóns en leggur megináherslu á hinn trúarlega þátt í sönglögum hans og hvað textarnir við tónsmíðar hans geti sagt okkur um trú hans og hvernig tengja megi þá lífi hans og starfi. Það er mat Gunnlaugs að trúarleg stef í verkum hans hafi oft verið vanrækt, að undanskildum hinum fjölmörgu jólalögum, og að hinn trúarlegi strengur gegni stóru hlutverki í sönglögum tónskáldsins. Í greininni sýnir Gunnlaugur fram á mikilsvert hlutverk hins trúarlega þáttar og hvernig þar birtast mjög fjölbreytileg stef kristinnar trúar, ekki síst sköpunartrú, tilbeiðsla og kærleiksboðskapur en einnig harmljóð. Þá segir hann eftirtektarvert að íslensk þjóðtrú með álfum og huldufólki komi talsvert við sögu, oft samofin kristnum trúarstefjum.
Hjalti Hugason heldur áfram að fjalla um aðskilnað ríkis og kirkju í síðari grein sinni um efnið, með áherslu á upphaf almennrar umræðu um þetta málefni á árabilinu 1878 til 1915. Eftir að hafa sýnt fram á í fyrri greininni hvernig tvær stefnur komu fram í kringum 1880, annars vegar svokölluð aðskilnaðarleið og hins vegar sú sem nefnd var löggjafarleið, fjallar Hjalti í þessari grein um afmarkaða þætti í aðskilnaðarumræðunni, m.a. fjárhagsleg tengsl ríkis og kirkju eftir aðskilnað, málefni almenningsfræðslu, sem var mjög á forræði kirkjunnar fram til 1907, og ýmis sjónarmið sem haldið var fram í trúarlegum málgögnum á þessum tíma. Í niðurstöðum sínum sýnir Hjalti fram á hvernig komið var til móts við sjónarmið aðskilnaðarmanna með stjórnarskrárbreytingum 1915 og hafnar ennfremur þeirri túlkun að skoða beri umræður um aðskilnað ríkis og kirkju á tímabilinu sem hluta af þjóðfrelsisbaráttu Íslendinga.
Sigurjón Árni Eyjólfsson tileinkar grein sína um textaraðirnar og kirkjuárið í sögulegu ljósi minningu tveggja prófessora sinna sem báðir létust fyrr á þessu ári, þeirra Eberhards Wölfel (1927–2019) og Einars Sigurbjörnssonar (1944–2019). Í greininni fjallar Sigurjón um það hvernig textar sem voru teknir inn í textaraðir fornkirkjunnar og voru að mótast á sama tíma og helgiritasafn kristninnar þurftu að fullnægja ákveðnum skilyrðum, m.a. þeim að vera margræðir og opnir fyrir túlkunum. Með tímanum þróuðust tvær hefðir, annars vegar að lesa texta textaraðarinnar á sunnudögum og leggja út af honum og hins vegar samfelldur lestur á öðrum textum utan raðarinnar sem voru bundnir við aðra daga vikunnar. Í kjölfar siðbótarinnar varð breyting hér á. Í lútherskum kirkjum var stuðst við textaröð fornkirkjunnar en í kirkjum er byggjast á guðfræði Zwinglis og Kalvíns var stuðst við lectio continua eða valda texta. Sigurjón kemst að þeirri niðurstöðu að saga fyrstu textaraðarinnar á Íslandi hafi verið mótandi allt frá kristnitöku og að hún sé rauði þráðurinn í sögu kristni og þjóðar.
Mikilvægt framlag trúar til samfélagslegrar umræðu um réttlæti og siðferði er efni greinar Sólveigar Önnu Bóasdóttur, „Líf í fyllstu gnægð: Trúarlegt framlag Frans páfa og Walters Brueggemann til samtímaumræðu um réttlæti og almannaheill“. Sólveig Anna byggir umfjöllun sína á síð-veraldlegri afstöðu, þar sem hugmyndum módernismans um að trú sé barnaleg, óskynsamleg eða í versta falli skaðleg samfélaginu er hafnað. Hún fjallar sérstak-lega um nýleg skrif tveggja þekktra guðfræðinga, Frans páfa og Walters Brueggemann, um yfirstandandi heimsvanda og kröfuna um réttlæti og sanngirni. Annars vegar beinir Frans páfi athyglinni að manngerðum efnahagskerfum heimsins sem hann segir verða að um-breytast frá því að hverfast um stundargróða hinna útvöldu ríku til þess að varða réttlæti í samfélaginu og almannahag. Hins vegar gagnrýnir Brueggemann hugmyndafræði markaðs-hyggju, neysluhyggju og hernaðarhyggju og leggur áherslu á að snúið sé af rangri braut og þess í stað fetuð leiðin sem liggur til lífsins, réttlætisins og náungakærleikans.
Á meðal þeirra þriggja ritdóma sem er að finna í þessu hefti Ritraðarinnar er ritdómur Hjalta Hugasonar um bók Svavars Sigmundssonar, Íslenskar bænir fram um 1600, sem kom út árið 2018 á vegum Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Þá ritar Rúnar Már Þorsteinsson ritdóm um bók Sverris Jakobssonar, Kristur: Saga hugmyndar, sem Hið íslenska bókmenntafélag gaf út árið 2018. Að lokum er ritdómur eftir Sólveigu Önnu Bóasdóttur um nýja kennslubók í siðfræði sem kom út árið 2019, eftir siðfræðiprófessorana Elenu Namli og Carl-Henric Grenholm.
Í formála ritsjóra minnist Arnfríður Guðmundsdóttir, prófessor við Guðfræði- og trúarbragðafræðideildar, Einars Sigurbjörnssonar prófessors emeritusar, sem andaðist 20. febrúar 2019, 74 ára að aldri. Einar átti að baki langan og farsælan feril við Guðfræðideild, síðar Guðfræði- og trúarbragðafræðideild, Háskóla Íslands, í nærri fjóra áratugi og var mikilsvirtur og afkastamikill fræðimaður. Eftir hann liggur fjöldi rita og fræðigreina um margvísleg efni, bæði á íslensku og erlendum tungumálum. Í formálanum segir: „Einar átti mikið starf óunnið þegar hann féll frá en hans miklu og vönduðu rannsóknir og niðurstöður þeirra, sem m.a. er að finna í fjölmörgum heftum Ritraðarinnar, munu halda áfram að vera grunnur að áframhaldandi fræðastörfum á sviði guðfræði og íslensks trúararfs um ókomin ár.“
