Rannsaka áhrif lyfjameðferða á meðgöngu á mæður og börn

Hópur vísindamanna frá öllum norrænu ríkjunum og Bandaríkjunum hefur hlotið um 130 milljóna króna styrk frá rannsóknastofnun Norrænu ráðherranefndarinnar, NordForsk, til að rannsaka áhrif lyfjameðferða á meðgöngu á fæðingarútkomur og þroska barna, þar með talinn námsárangur. Jafnframt er ætlunin að kanna mögulegar afleiðingar þess fyrir heilsufar móður að hætta lyfjameðferð. Að rannsókninni kemur hópur vísindamanna frá Miðstöð í lýðheilsuvísindum við Háskóla Íslands undir forystu Helgu Zoéga prófessors. 

Í forgrunni í rannsókninni, sem fengið hefur nafnið Nordic Pregnancy Drug Safety Studies (NorPreSS), verða ákveðnar tegundir þunglyndis,- sykursýkis- og flogaveikislyfja. Nokkuð algengt er að konur á barneignaraldri noti þau en stundum er vandkvæðum bundið að hætta lyfjameðferð meðan á þungun stendur vegna alvarleika undirliggjandi sjúkdóms. 

„Það eru siðferðisleg rök fyrir því að áhrif og verkun lyfja eru sjaldan prófuð á barnshafandi konum með hefðbundnum klínískum lyfjarannsóknum. Þess vegna eru fæst lyf með ábendingar fyrir þungaðar konur og oft er snúið að ákveða hvort eða hvernig skuli halda lyfjameðferð áfram þegar kona verður þunguð. Í rannsóknunum ætlum við því að nota annað rannsóknarsnið til að varpa ljósi á öryggi og hættur (e. safety) lyfjanotkunar á meðgöngu, bæði til skamms og lengri tíma,” segir Helga. 

Hópurinn hyggst nota fyrirliggjandi gögn um mjög stóran hóp kvenna og barna þeirra, sem tengjast yfir fimm milljónum fæðinga, og meta út frá þeim t.d. áhættu á sjaldgæfum fæðingargöllum tengdum lyfjameðferðum og möguleg áhrif þeirra á þroska barna. 

Að verkefninu koma rannsóknarhópar frá öllum norrænu ríkjunum ásamt Bandaríkjunum. „Hvert land leggur til gögn frá sínu heimalandi og mannafla.  Kjarni rannsakendanna hefur þegar unnið saman sl. 10 ár og birt niðurstöður m.a. um þunglyndislyfjanotkun á meðgöngu og fæðingargalla,“ segir Helga.

Kari Furu frá Lýðheilsustofnun Noregs leiðir umsóknina um styrkinn ásamt Helle Kieler frá Karólínsku stofnuninni í Svíþjóð, Mette Norgaard frá Árósaháskóla í Danmörku, Mika Gissler frá Heilsu- og velferðarstofnun Finlands, Soniu Hernandez-Díaz frá Harvard School of Public Health frá Bandaríkjunum og Helgu Zoéga. 

Auk Helgu kemur öflugt teymi faralds- og líftölfræðinga við Miðstöð í lýðheilsuvísindum, sem heyrir undir Læknadeild Háskóla Íslands, að verkefninu hér á landi. Þetta eru þau Kristjana Einarsdóttir dósent, prófessorarnir Unnur Valdimarsdóttir og Thor Aspelund og Harpa Rúnarsdóttir gagnagrunnsstjóri.  Einnig verða ráðnir til verkefnisins doktorsnemar og/eða nýdoktor. „Við munum leiða þær rannsóknir sem snúa að mögulegum langtímaáhrifum þunglyndislyfja og flogaveikislyfja á námsárangur barna en jafnframt leggja til gögn og taka mjög virkan þátt í öllum þáttum rannsóknarverkefnisins,“ segir Helga en það mun að líkindum standa til ársins 2021.

Styrkurinn til verkefnisins nemur 10 milljónum norskra króna, jafnvirði um 130 milljóna íslenskra króna, sem skiptast á milli rannsóknarhópanna en áætlað er að íslenski hópurinn fái um 25 milljónir króna. Fjármunirnir koma úr rannsóknaráætlun NordForsk sem tengist heilsu og velferð. Aðeins sjö rannsóknarverkefni af 48 voru styrkt. 

„Verkefnið mun vonandi færa okkur nýja þekkingu um gagnsemi og áhættu ákveðinna lyfja á meðgöngu og auðvelda ákvarðanir um meðferð fyrir konur sem glíma við þunglyndi, sykursýki og flogaveiki á meðgöngu,“ segir Helga að endingu.